In veel klassen wordt de dag begonnen met een emotiebord of gevoelsmeter. Kinderen geven aan hoe ze zich voelen door hun naam bij de emotie te klemmen. Op veel scholen wordt gekozen voor de vier basisemoties. Bang, Boos, Blij of Bedroefd. Een andere manier om kinderen stil te laten staan bij emoties is het stoplicht emoticonbord. Vaak wordt onderscheid gemaakt in een groene, oranje en rode smiley. Een emotiebord of gevoelsmeter biedt een goede ingang om de emotionele ontwikkeling van kinderen verder te stimuleren.

De vier basisemoties

Emoties ervaren we de hele dag. In de literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire emoties. De vier primaire emoties zijn Bang, Boos, Blij en Bedroefd.
Primaire emoties zijn directe emotionele reacties op een situatie. Een kind wordt boos, omdat de leerkracht zegt dat we vanochtend niet naar buiten gaan. In principe duurt een primaire emotie maximaal 90 seconden. Maar als het gevoel langer aanhoudt, dan wordt het een secundaire emotie. Het is een reactie op wat je eerder voelde en kan veel langer aanwezig blijven.

Kinderen willen we graag leren om op een goede manier om te gaan met emoties. Dit betekent dat als een kind boos wordt, het hem zelf lukt om een emotioneel evenwicht te vinden. Het vinden van een juist evenwicht gebeurt door kinderen coping aan te leren. Denk aan tot tien tellen of diep in- en uit te ademen. Bij een verkeerd coping mechanisme kan een kind op de lange termijn klachten ervaren. Tekorten in emotieregulatie vormen een van de belangrijkste mechanismen voor de ontwikkeling van gedragsproblemen. (Braet en Berking, 2019).

Als leerkracht kun je al bij vierjarigen beginnen over emoties. Onderstaand heb ik stap voor stap geschreven hoe je kinderen emoties kunt laten ontdekken tijdens het voorlezen van een prentenboek.

1. Voorbereiding

Leg uit dat alle personages emoties hebben. Ook krokodillen en alle andere dieren. Het is heel normaal om weleens bang te zijn of om heel blij te zijn. Je kunt verwijzen naar het emotiebord in de klas. Als het goed is hebben de kinderen daar aan het begin van de dag aangegeven hoe ze zich voelen.

2. Lees in stukjes

Je hebt een boek gekozen. Begin met voorlezen. Lees steeds een pagina voor en stop.

3. Herkennen

Heb je een pagina gelezen? Dan is het tijd voor stap drie. Je kunt aan kinderen vragen:
“Welke emotie herkende je bij de krokodil?” Herhaal eventueel de belangrijkste primaire emoties: Bang, Blij, Boos en Bedroefd. Laat kinderen hun antwoord motiveren: “Waarom voelde krokodil zich bang?”

4. Verbinden met eigen ervaring

Nu kun je een vervolgvraag stellen en koppelen aan de eigen ervaring van het kind.
“Ben jij weleens bang geweest?” of “Waar voelde je dat bang-zijn in je lijf?”
Voelt dat bij jou hetzelfde als bij de krokodil?

5. Doorgaan in het verhaal

Herhaal stap twee tot en met vier tot het boek uit is.

Misschien vraag je je af waarom dat je op school aandacht mag besteden aan emoties. In principe leren kinderen emotieregulatie vaardigheden bij hun ouders. Dit aanleren gebeurt doordat kinderen ouders observeren en emotiecoaching door ouders (Braet en Berking, 2019).

Een groot deel van de dag brengt een kind door op school. De schoolomgeving is een goede plek om het aan te leren. Niet alle kinderen groeien op in een omgeving waar ruimte is voor emoties. Ook gebeurt er op een schooldag van alles, waardoor je als leerkracht veel baat hebt bij kinderen die in staat zijn hun emoties te reguleren.

Waarom deze oefening?

– De emotiebord-gewoonte wordt actief ingezet voor reflectie.
– Kinderen worden zich bewuster van waar ze emotie in hun lichaam ervaren. Ze kunnen aanwijzen waar ze zich bang voelen of welk stukje van hun lichaam nog boos is.
– Prentenboeken maken het minder bedreigend om over gevoelens te praten. De krokodil maakt hetzelfde mee als het kind. Voor kinderen voelt dit veilig en herkenbaar om erover te praten.

Uitbreiding voor oudere groepen (vanaf groep 4)

Natuurlijk kun je de bovenstaande opdracht ook bij oudere kinderen doen. Je kiest dan alleen geen prentenboek, maar bijvoorbeeld een boek van Paul van Loon, zoals Dolfje Weerwolfje. Ook kun je de vervolgopdrachten uitbreiden. Hierbij enkele voorbeelden:

1. Eigen verhaaltje schrijven
Laat kinderen een kort verhaal maken over een bang dier.

2. Oplossing bedenken
Geef de opdracht om een gebeurtenis te verzinnen die het dier helpt niet langer bang te zijn.

3. Emoties beschrijven
Nodig uit om uit te leggen hoe het voelt als je opluchtend kunt ademhalen of weer rustig slaapt.

4. Reflectie en loslaten

Leg uit dat emoties meestal binnen 90 seconden weer vervagen, tenzij je ze blijft herbeleven. Bespreek eenvoudige loslatingsstrategieën:
– Praten met iemand
– Gevoelens opschrijven
– Een ademhalingsoefening of korte beweging

Emoties komen elke dag voorbij: dat is prima. Door lezen, schrijven én bewegen te koppelen aan gevoelens, help je kinderen om bewuster én veerkrachtiger met hun emoties om te gaan.

Saskia van den Brand

Bron:

Braet, C. & Berking, M. (2019). Emotieregulatietraining bij kinderen en adolescenten. Therapeutenboek. Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum