Lessen uit de JJI

De eerste keer dat de deur achter mij op slot viel, voelde ik de zwaarte van deze plek. Werken in de justitiële jeugdinrichting is geen gewone baan – maar ik wist meteen dat ik dit wilde doen. Wat voor mij als een sprong in het diepe begon, werd een intens leerzame periode vol gezelligheid, groei en onverwachte inzichten. In dit blog neem ik je mee in mijn ervaringen met het onderwijs in de jeugdgevangenis binnen de Justitiële Jeugdinrichting (JJI), in de volksmond ook wel jeugdgevangenis genoemd.

Veiligheid eerst – altijd en overal

Lesgeven in een justitiële jeugdinrichting is op veel vlakken niet te vergelijken met het reguliere onderwijs. Je werkt in een gesloten setting, waarbij veiligheid altijd voorop staat.

Iedereen die binnenkomt gaat eerst door de detectiepoortjes; dat geldt ook voor mij en mijn collega’s. Er is een hele lijst aan spullen die je niet mee naar binnen mag nemen, zoals: mobiel, blikje drinken en spuitdeodorant. Soms worden onze spullen nog extra gecontroleerd door de beveiliging, bijvoorbeeld met behulp van een speurhond.

Tijdens je werk draag je een pieper bij je. Mocht er iets gebeuren, dan druk je op de alarmknop. Binnen 30 seconden staat er dan een grote groep collega’s bij je. Door de pieper word je zelf ook gealarmeerd om ergens op af te gaan als daar een noodsituatie is. De pieper geeft een gevoel van veiligheid, maar herinnert ook aan de ernst van de omgeving.

Jongeren bewegen zich door het gebouw via vaste looproutes en worden streng gecompartimenteerd. Dat betekent dat groepen jongeren elkaar zo min mogelijk tegenkomen. Alles is strak georganiseerd. Kamers worden regelmatig doorzocht op verboden spullen en soms help ik daar zelf aan mee.

Het vraagt iets van je om in zo’n gecontroleerde omgeving te werken, maar het wordt ook snel normaal. Veiligheid is de basis van alles wat je daar doet. Het moet veilig zijn voor iedereen die daar werkt, maar ook voor de jongeren. Rust, structuur en toezicht zorgen ervoor dat conflicten en confrontaties zoveel mogelijk worden voorkomen.

Gedrag komt ergens vandaan

In de justitiële jeugdinrichting werk je met jongeren die vastzitten vanwege (ernstige) strafbare feiten. Toch achter elk delict schuilt een verhaal. Trauma, verwaarlozing, hechtingsproblematiek, een leven in overlevingsstand – het zijn geen excuses, maar wel verklaringen.

Ik leerde om gedrag niet persoonlijk te nemen. Agressie is vaak een vorm van onmacht. Afzetten kan een test zijn: ‘Ben jij wel een ‘betrouwbaar’ persoon? Ben jij echt jezelf?’ Het vraagt veel geduld, maar levert ook veel op.

Deze jongeren hebben behoefte aan volwassenen die rustig blijven als ze dat zelf niet kunnen en die doorzetten als het vertrouwen er nog niet is. In de JJI leer je dat je niet direct resultaat ziet, maar dat kleine stapjes tellen. Soms is een les van tien minuten al een enorme overwinning. Dat kan frustrerend zijn, maar juist voor de kleine stappen doe je het!

Meer dan een dossier

Het is essentieel om te blijven zien: deze jongeren zijn niet hun delict. Ze zijn meer dan het strafbare feit waarvoor ze vastzitten, meer dan hun dossier. Het zijn vaak beschadigde jongeren.

Hoe menselijk we het ook proberen te maken – detentie laat altijd sporen na. Er is sprake van detentieschade: het isolement, het gebrek aan vrijheid. Met mij doet het al veel, terwijl ik aan het einde van de dag weer naar buiten mag.

Wat mij persoonlijk raakte is hoe hard de grenzen van detentie soms zijn. Als een familielid van een jongere overlijdt, is het niet vanzelfsprekend dat zij bij het afscheid kunnen zijn. Er wordt altijd geprobeerd om verlof te regelen, maar dat lukt niet in alle gevallen. Soms kan er geen toestemming worden gegeven, en de uiteindelijke beslissing ligt niet altijd bij de JJI zelf. Hierdoor kan een jongere belangrijke momenten van rouw, troost en verbondenheid met dierbaren missen.

Ook procedures zoals fouilleren en visitatie kunnen ingrijpend zijn. Het is nu eenmaal onderdeel van het protocol. Persoonlijk vind ik dat confronterende momenten. Het is begrijpelijk, want veiligheid staat op de eerste plaats.

Zulke ingrijpende maatregelen kunnen jongeren het gevoel geven dat ze alleen als dader worden gezien. Het is essentieel om als professional verder te kijken dan het gedrag en hun delict. Het is noodzakelijk om te investeren in relatie en vertrouwen. Als je in staat bent om een jongere echt te zien, zonder oordeel, ontstaat er ruimte. Ruimte voor diepgaande gesprekken, voor vertrouwen en uiteraard om te leren.

Onderwijs is maatwerk

Onderwijs in de justitiële jeugdinrichting is allesbehalve standaard. Jongeren stromen op verschillende momenten in en hebben allemaal een andere achtergrond. Waar de één onderwijs kreeg in het reguliere systeem, volgde de ander les binnen het speciaal onderwijs. Sommigen zijn niet verder gekomen dan de basisschool, terwijl anderen al bezig waren op de middelbare school. Sommige jongens hebben al jaren geen onderwijs meer gevolgd, anderen hebben een licht verstandelijke beperking en ga zo maar door. Iedereen heeft zo zijn eigen achtergrond, zijn eigen rugzak.

Dat betekent dat je als leerkracht continu moet schakelen. Soms betekent het dat je rekenles geeft aan een jongen van 16 op groep 3-niveau en een uur later met andere jongens werkt op 2F niveau. Daarom draait het hier om maatwerk. De groepen zijn klein (max 6 jongeren per klas). Er is daardoor veel ruimte voor 1-op-1begeleiding en voor het zorgen van succeservaringen.

Onderwijsaanbod

Binnen de justitiële jeugdinrichting is er een breed aanbod aan onderwijs en praktijkgerichte vakken. Sommige jongeren maken hier hun middelbare school af, anderen halen hun entree-opleiding op mbo 1-niveau. Jongeren kunnen op hun eigen niveau werken aan vakken zoals Nederlands, rekenen, Engels en burgerschap. Zij kunnen hier erkende certificaten en diploma’s behalen. Dit geeft hen niet alleen structuur, maar ook een gevoel van trots en vooruitzicht op een toekomst buiten de muren.

Naast theorievakken kunnen de jongeren ook praktijkvakken volgen zoals metaalbewerking, houtbewerking, autotechniek, algemene techniek, sport en uiterlijke verzorging. Deze vakken sluiten aan bij hun interesses en kunnen helpen richting werk of een vervolgopleiding.

Door jongeren keuzes te bieden en ze te laten ervaren waar ze goed in zijn, ontstaan succeservaringen. Voor sommige jongeren is dit de eerste keer dat zij zelfs een certificaat halen!

Wat het ‘reguliere’ onderwijs hiervan kan leren

Deze ervaringen neem ik mee naar elke klas waar ik later lesgeef. Ook daar zijn leerlingen met moeilijke thuissituaties, gedragsproblemen of een laag zelfbeeld. In het onderwijs zie je soms jongeren vastlopen in systemen die niet voor hen gemaakt zijn. Binnen de justitiële jeugdinrichting is maatwerk noodzaak, geen luxe. Er is veel 1-op-1begeleiding en een constante afstemming tussen zorg en onderwijs. Dat zou ook in het reguliere onderwijs prachtig zijn. Binnen de JJI leerde ik dat relatie voor prestatie komt. Echte groei ontstaan pas wanneer je iemand kunt vertrouwen en voelen dat diegene echt zichzelf is.

Wat neem ik mee:
– Geduld en doorvragen: Er zit altijd iets achter het gedrag.
– Structuur en veiligheid: Heldere grenzen bieden rust.
– Oprechte aandacht: Iemand echt zien maakt het verschil.

In het reguliere onderwijs zijn de omstandigheden anders, maar iedereen heeft behoefte aan veiligheid, verbinding en gezien worden. Veel problemen kunnen worden voorkomen door met een open blik te kijken naar gedrag en door te investeren in relaties.

Chaneequa Elmzoon