Sommige leerlingen lijken voortdurend betrokken bij incidenten. In de klas, op het plein, tijdens de gymles—en altijd komt de vraag weer bij dezelfde leerkracht terecht. Collega’s weten je al te vinden na de pauze, want hij of zij was weer betrokken.

Als leerkracht, intern begeleider, hogeschooldocent en inmiddels kwaliteitsmedewerker in het MBO, heb ik deze situaties vanuit verschillende perspectieven gezien. Gedrag dat telkens terugkomt, ondanks alle inspanning. Ondanks nabijheid, duidelijke kaders of extra ondersteuning. Gedrag dat blijft plakken.

En dan komt de twijfel. Bij de leerkracht: “Wat moet ik nog meer doen?” Maar ook bij mijzelf: Waarom zie ik bij mij op kantoor een ander kind dan de collega voor de klas beschrijft?
Die momenten—die lastervaringen—zijn zelden zomaar frustratie. Ze raken aan iets wat schuurt, wat nog niet klopt. En juist dat maakt ze waardevol. Want achter gedrag zit altijd iets. Niet alleen bij de leerling, maar in de groep waarin het gedrag ontstaat.

Van last naar inzicht

Juist die herhaling—dat je elke week opnieuw tegen hetzelfde aanloopt—bracht mij op het punt dat ik verder wilde kijken. Niet naar het kind alleen, maar naar de groep. Wat gebeurt er hier nou eigenlijk? Waarom komt dat gedrag telkens op deze manier naar boven?

Soms zat ik tegenover zo’n leerling. Een kind dat nét weer betrokken was bij een incident. In mijn hoofd noemde ik ze vaak liefdevol ‘gebakjes’. Niet om het kleiner te maken, maar juist om het met warmte te kunnen blijven bekijken.

En dan hoor je weer diezelfde zinnen:
“Ik deed niks.”
“De anderen begonnen.”
“De leerkracht begrijpt mij toch al niet.”
“Ze vindt mij toch al stom.”

En daar zit je dan, met zo’n kind dat jou met ‘u’ aanspreekt, keurig z’n schrift op tafel legt, en ineens een totaal andere kant van zichzelf laat zien dan je uit het verhaal van de leerkracht hoort.

Ik voelde het verschil, maar ik kon het niet altijd benoemen. Laat staan uitleggen. En dus ging ik op zoek.

Groepsanalyse: van gevoel naar structuur

Ik kwam in aanraking met Groepsanalyse. Geen methode die je vertelt wat je moet doen, maar een manier van kijken. De lastervaring blijft belangrijk—want die is vaak de aanleiding. Maar het motief voor een groepsanalyse is groter: je wilt inzicht krijgen in hoe invloed werkt binnen de groep.

Met het interventiemodel kreeg ik voor het eerst écht overzicht. Het liet me zien welke norm er heerst, wie die norm uitdraagt en wie daar last van heeft. Het leerde me dat niet elke leerling die zichtbaar is, ook bepalend is voor het groepsproces. En andersom: sommige leerlingen lijken onopvallend, maar hebben wél grote invloed op de sfeer.

Die inzichten maken het mogelijk om gericht te interveniëren. Niet op basis van emotie, maar op basis van invloed. En dat verandert alles. Je hoeft als leerkracht niet harder te werken, maar anders te kijken.

Even uitzoomen

Wat ik sterk vond aan deze manier van werken: het helpt je om even afstand te nemen. Niet meteen reageren, maar eerst observeren. Kijken, noteren, je oordeel uitstellen. En dan stap voor stap in kaart brengen wat je ziet: wie heeft invloed, wie volgt, wie haakt af?

Een klas is een mini-samenleving met eigen regels, rollen en verwachtingen. Wat daar gebeurt, gaat verder dan het gedrag van één leerling. Vaak is het gedrag juist een reactie op wat er in de groep speelt.

Daarom kun je pas echt iets veranderen als je die dynamiek zichtbaar maakt. Wie bepaalt wat ‘normaal’ is? Welke leerling probeert daartegenin te gaan, en waarom? En welke leerlingen gaan hierin mee, terwijl het ze misschien wel belemmert?

Wat ik nu zie

Wat ik in de klas leerde, neem ik nu mee naar teams. Ook daar spelen groepsprocessen een grote rol. Wie bepaalt wat er wel of niet gezegd wordt? Welke normen zijn zichtbaar, welke onbesproken? Wat gebeurt er als iemand afwijkt van het geheel?

Groepsanalyse heeft mij geholpen om rust te brengen. In gesprekken, in klassen, in teams. Niet door harder te trekken, maar door beter te zien. En dat gun ik iedereen in het onderwijs.

Door Sharon Hiemstra