In dit artikel neem ik je mee, naar hoe kleuters leren en zich ontwikkelen. In onderstaande alinea krijgen we een ideale situatie beschreven. Vervolgens kan je over 2 praktijkvoorbeelden lezen. Het nut van deze geschetste situaties worden verder toegelicht. Je krijgt handvatten, voorbeelden en tips aangereikt hoe we tegemoet kunnen komen aan een optimale ontwikkeling van het jonge kind. Aan het einde van dit artikel krijg je een korte samenvatting van antwoorden door een aantal onderwijsmensen, op de vraag: “Hoe leren kleuters?”

Is dit de ideale situatie?

Een groep kinderen, kleuters van rond de 5 jaar?! Een kleuterklas met heerlijk veel vloeroppervlakte en veel lichtinval. Er is een aanrecht met gootsteen en stromend koud water. Hier is ook een natte hoek. Er staat een groepstafel. Aan de wand hangt een breed verfbord. Hier kunnen met gemak 2 kleuters aan het werk. Er is een kast met allerlei materialen om te kunnen knutselen. Ook zijn er veel glazen potten, gevuld met goed geslepen potloden in veel verschillende kleuren. Twee blokken met kinderscharen, waarbij ook een aantal voor linkshandigen. Allemaal goed gevulde lijmpotjes, plakselkwastjes en plakselzeiltjes.

Praktijkvoorbeeld 1: Het begin van de schooldag

De schooldeuren staan open en de kinderen komen de school in. Pieter komt glunderend aan de hand van zijn vader de gang ingelopen. Netjes zet hij zijn tas voor het fruit eten en drinken op de plank, bij de plek voor zijn jas. Keurig hangt hij zijn jas op. Pieter geeft de juf een high five. Het gaat goed, vertelt Pieter de juf. Hij is weer helemaal beter. Hij mocht op zijn eigen fiets naar school, zonder zijwieltjes. Inloop: Pieter zijn vader loopt even met hem mee, de klas in. Pieter mag iets aan zijn tafel kiezen. Een knipwerkje kiest hij. Pieter is 5 jaar en hij kan al goed een herfstblad omtrekken. Het uitknippen gaat hem goed af. Er hangen 3 geschilderde bladerloze bomen aan de muur, geverfd op een groot stuk behangpapier. Pieter plakt zijn uitgeknipte blad aan een tak van de eerste boom.

Samenwerking en zelfgekozen activiteiten

Ondertussen zijn er al heel wat meer kinderen in de klas gekomen. Ze zijn allemaal al heerlijk bezig. Een paar kleuters gaan samen een puzzel maken. Wim wil graag met de lego bouwen op een kleed. Jan komt nu ook de juf begroeten. Hij wil ook graag met de lego. Hij gaat bij Wim. Ze gaan samen het huis bouwen van Hatsjie, het mannetje. Juf vertelt deze week elke keer over Hatsjie. Een door haar zelfbedacht, uit haar duim gezogen verhaal. Er zijn nog een paar moeders in de klas. Ze kijken mee bij hun kind. Nu gaat de 2-de bel. De ouders, verzorgers nemen afscheid en gaan de klas uit. Alle kinderen mogen 10 minuten door met hun zelfgekozen activiteit.

De juf zet de timer op 10 minuten. Na 5 minuten hoor je even het belletje en zingt juf over bijna opruimen. Heerlijk dat de kinderen vrij hun activiteit mogen kiezen. Sara tekent een grote boom. Sara pakt een potlood en de vuistgreep is ze al voorbij. Haar fijne vingermotoriek is al goed ontwikkeld. Ze tekent ook wat poppetjes erbij. Ze maakt al een mooi rondje voor het hoofd en de buik. Sara krijgt de vrijheid om haar eigen belevingswereld te mogen weergeven en te uiten in een tekening. De juf loopt bij alle kinderen langs. Even een praatje bij Pieter en Wim. Het is tijd om in de kring te komen. De kinderen bij de lego mogen hun bouwwerk in de vensterbank zetten. Ze halen hiervoor hun naamkaartje uit hun eigen la. De sfeer is er 1 van aandacht voor alle kinderen.

Praktijkvoorbeeld 2

Wat ruikt het heerlijk. Een geur van appelmoes doortrekt de klas. De kinderen hebben samen op het plein appels gezocht. Bij het fruit eten en drinken, schilde de juf een paar appels. Deze kookte ze en alle kinderen mogen een beetje proeven. We mogen ervan eten, als de juf de appels heeft geschild en gekookt. De kinderen leren door al hun zintuigen te gebruiken. Ook door zelf te ervaren. We zingen het liedje “In ied’re kleine appel”; samen bewegen, zingen, uitbeelden en muziek maken.

Zo zijn we ook met woorden, met taal bezig. Eline is jarig en ze mag haar fiets laten zien. Ze heeft hem vandaag op haar verjaardag gekregen. Ze rijdt de fiets in de kring. Eline laat de fietsbel horen. Ze mag hem zo hard laten horen als ze kan. Er wordt besproken welke kleuren de fiets heeft. Ook wat er op de fiets moet zitten. Eline vertelt over hoe ze fietst: beide handen aan het stuur en goed zitten op haar zadel. Zo hebben we concreet, ervaringsgericht- en actueel onderwijs. Er wordt aangesloten bij de beleving. Het is zichtbaar en tastbaar. Zo werd het voor Eline ook al wat gepersonaliseerd onderwijs? Kleuters willen zelf graag leren. Ook door zelf te doen, te imiteren en door de interactie met volwassenen en kinderen. De ouders, verzorgers hebben de gelegenheid om mee te kijken met hun kind. Er is ouderparticipatie. Dit is goed voor het welzijn en de ontwikkeling van het kind.

Met verhalen vanuit de praktijk en met mijn eigen kennis en ervaring, kunnen we het volgende concluderen:

Spel en kleuters zijn niet van elkaar los te koppelen:

Kleuters hebben het vrije spelen nodig om situaties te kunnen uitspelen. Om beter met situaties te kunnen omgaan. Ook om zich te kunnen uiten, bijvoorbeeld nadat een inenting gegeven is.Kleuters leren door herhaling en door te doen. Door allerlei soorten spelen. Er zijn fantasie-
rollen- en illusiespelen. De ontwikkeling van praten, denken, bewegen vindt spelenderwijs plaats. Jonge kinderen leren met hun hoofd, hart en handen. Door het visueel en auditief ingesteld te zijn en met al hun zintuigen. Door trial and error, vallen en opstaan. Ook door te spelen met binnen-en buitenspeelgoed en te kunnen klimmen, klauteren, rennen. Door dans-en tikspellen. Te knutselen, passen en meten. In de ruimte, maar ook in het platte vlak. Van makkelijk naar steeds moeilijker. Vanuit de grote bewegingen, de grove motoriek, naar de steeds fijnere motoriek.

Bij praktijkvoorbeeld 1 zien we dat de kinderen aan de slag gaan, vanuit hun eigen interesses. Zoals lekker willen tekenen. Iets op papier weergeven wat net is ervaren. Over wat we nu meemaken. De herfst, de vallende bladeren. Een verhaal mogen uitspelen, nabouwen. Gewoon lekker met lego op een mat gaan bouwen. Samen iets uitbeelden. Een goede sfeer creeëren. Aandacht en belangstelling, zoals een high five. De ouders, verzorgers erbij betrekken. Ze mogen even meespelen, meekijken. Kleuters hebben een uitdagende omgeving nodig. Alle ruimte, met de juiste materialen en met een gedifferentieerd aanbod. De gelegenheid krijgend om bewegend, spelend, creatief en actief bezig te kunnen zijn. Dit om zich later, als 6, 7 jarige, zich volledig te kunnen instellen op de realiteit. Langzamerhand gaat de kleuter meer van het laterale, magische denken naar het toe zijn aan het concrete leren lezen, rekenen, schrijven. Van het vrije en het als-of – spel naar de werkelijkheidseisen.

Rekening houden met kleuters?

Het inspelen op de actuele ervaring en beleving van het kind. Kleuters hebben een korte spanningsboog en spelen is inspannend. Ze zijn nog flink individualistisch. Ze willen graag groot zijn. Het klein en groot willen zijn wordt afgewisselt. Houdt u hier rekening mee? Zoals voldoende pauzes, de rechten van vrije dagen? Een kleiner stembereik tussen de d en b?

We weten ook dat deze leeftijdsgroep zich sprongsgewijs en iedereen op zijn, haar eigen wijze zich ontwikkelt. Het spel is de belangrijkste bezigheid voor kleuters. Creeër je veel tijd voor het vrije spel? De wereld wordt onderzocht in hoe deze zich aandient. Een speel-en werkhouding
horen bij elkaar. Betekenis vol leren, zoals in praktijksituatie 2 hoe appelmoes wordt gemaakt, is van belang. Het inspelen op wat er daadwerkelijk gebeurd, is ook passend. Zoals er valt opeens sneeuw en we gaan voor het raam staan. We gaan naar buiten, de sneeuwvlokken ervaren. We laten even onze planning los. De kleuter neemt waar met zijn hele wezen. We bieden een rijke leeromgeving aan, met variatie in activiteiten en materialen. We moedigen creatieve activiteiten aan. Is er ruimte voor experimenteren?

Plannen en aansluiten bij de belevingswereld van kleuters

Welke onderwerpen passen in de ervarings-en denkwereld van een kleuter? Heb je hier al eens over nagedacht? Neem je de ontwikkelingskenmerken van de kleuter mee in je gedachten? Leren door trial and error? Sprongsgewijs? Het zelf kunnen bedenken, ontdekken en fantaseren heel erg belangrijk is voor de kleuter zijn ontwikkeling? Aansluiten bij wat de kleuter bezighoudt? Zoals een nieuwe fiets samen bewonderen? Het gespek met elkaar, maar ook met elk kind individueel? Dat je niet te grote groepen maakt? *1

Laat je me weten, als je opmerkingen en/of vragen hebt?

De er op nageslagen boeken zijn:
* Waar blijft de kleuter? – Helma Brouwers
* Perspectieven van het kleuteronderwijs W.M. Nijkamp
* Peuters en kleuters onder druk De ziekmakende effecten van de toetscultuur – Sieneke
Goorhuis-Brouwer

*1:– Komt u tegemoet aan de wereld van het jonge kind. De jonge kinderen, de kleuters spelen van nature (Perspectieven van het kleuteronderwijs deel 3). In deel 4 staan ook heel interessante zaken. Het onderwijs is van belang. Zoals niet te grote groepen. Er zijn veel kinderen die niet voldoen aan de eisen die het onderwijs stelt. Toen er een epidemie was, werden de groepen veel kleiner. De kinderen die als moeilijk werden gezien, gingen toen heel normaal functioneren. —

* “Hoe leren kleuters?” Een samenvatting van de mondelinge reacties —- Mooi dat het (uit)spelen, spelenderwijs vaker wel, dan niet werd genoemd. Alle zintuigen, de beleving, het gehele lichaam doen mee. Ook werd een keer muziek genoemd. De hele dag door regelmatig liedjes. De hoeken, hoe spelen?, de beleving, ontdekken(d), woorden (taal; Marja), vragen en thema’s werden soms genoemd —-

Hartelijk dank voor jullie reacties; Jenita, Dineke, Madelief, Caroline, Hilco toen ik spontaan in de pauzes je de vraag stelde; hoe leren kleuters?

Marja Jonker-Hopma