In 5 seconden stil , zonder stemverheffing

Zo train je rust als gedragsvaardigheid en verhoog je de leeropbrengst in de klas.

3, 2, 1. Je hand gaat omhoog.

Een paar leerlingen doen mee. Anderen praten nog even door. Na vijf seconden is het stil. Je begint met je instructie en dan hoor je alweer gefluister, gerommel met spullen, iemand die nog één ding wil zeggen. Voor je het weet is de rust verdwenen.

In sommige klassen wordt het stil zodra je erom vraagt. In andere klassen moet je blijven herhalen.

Door de jaren heen ben ik in heel wat klassen geweest als begeleider. Wat me steeds opnieuw opvalt: stilte is geen snelle afspraak die je even oplegt. Het is een gedragsvaardigheid die je samen oefent. Niet alleen door te zeggen: nu moet het stil zijn, maar vooral door leerlingen te laten ervaren: zo voelt het, zo werkt het, en dit levert het op.

Hoe je dat samen kunt oefenen? Hier zijn vijf tips die in de praktijk goed werken.

TIP 1. Oefen stilte met betekenisvolle werkvormen

Stilte leer je niet alleen door erover te praten, maar door het te ervaren. Korte oefeningen tijdens de les maken dat leerlingen voelen wat stilte oplevert. Begin bijvoorbeeld met een stille start van een minuut waarin iedereen rustig gaat zitten. Laat leerlingen bij een vraag eerst dertig seconden nadenken of opschrijven voordat ze in gesprek gaan. Na een drukke opdracht kun je juist een half minuutje stilte inbouwen om weer te focussen.
Andere werkvormen zijn: één leerling vertelt kort iets terwijl de rest luistert zonder te onderbreken, of een focusmoment waarbij leerlingen letten op wat ze horen of zien. Zulke momenten maken duidelijk dat stilte niet leeg is, maar ruimte geeft voor aandacht en leren.

TIP 2. Straal de rust uit die je wilt zien

Leerlingen spiegelen jouw gedrag. Als jij je stem verheft, gaat het volume omhoog in de groep. Spreek je rustig, in korte zinnen en met een kalme toon, dan neemt de klas dat vaak over. Laat af en toe een stilte vallen tijdens je uitleg. Daarmee laat je zien dat rust niet betekent dat er niets gebeurt, maar dat er ruimte ontstaat om beter te luisteren.

TIP 3. Gebruik één herkenbaar signaal

Kies één duidelijk teken dat je steeds op dezelfde manier inzet. Dat geeft houvast en voorkomt dat leerlingen hoeven te raden. Je maakt het effect sterker door er een tweede stap aan toe te voegen. Denk bijvoorbeeld aan je hand opsteken en daarna langzaam je vingers terugtellen. Omdat leerlingen iets zien én kunnen volgen, schakelen ze sneller mee en wordt de routine makkelijker vastgehouden.

TIP 4. Plan bewust een kletspauze

Na een intensieve les of opdracht hebben leerlingen vaak de behoefte om even te praten. Door daar een korte kletspauze voor in te plannen, voorkom je dat ze op ongelegen momenten blijven doorpraten. Zet een timer op drie minuten, laat de groep vrij praten en keer daarna terug naar stilte. Het is voor leerlingen dan meteen duidelijk wanneer er wél en wanneer er níet gepraat kan worden.

TIP 5. Maak het voordeel zichtbaar

Leerlingen hebben meer motivatie voor stilte als ze merken dat het iets oplevert. Benoem daarom wat het opleverde dat ze stil waren: Omdat jullie zo snel stil waren, kunnen we eerder beginnen met de opdracht of Doordat het rustig was, hoorde iedereen de uitleg in één keer. Als je het resultaat concreet maakt, groeit de bereidheid om er de volgende keer weer aan mee te doen.

Stilte die blijft

Stilte is meer dan rust in de klas. Het geeft leerlingen ruimte in hun hoofd, maakt leren makkelijker en zorgt voor een prettige sfeer. En het mooie is: als je stilte niet alleen vraagt, maar samen oefent en zelf laat zien, blijft die rust niet beperkt tot de eerste weken. Je neemt het mee, met de hele groep, het hele schooljaar door.

Probeer het morgen: begin je les met een minuut stilte of bouw een korte oefening in. Vraag daarna: Wat merkte je? Grote kans dat leerlingen zelf het verschil benoemen. En dát maakt stilte krachtig.

Jolanda Poppe gedragsspecialist en trainer/coach in het onderwijs