In deze blog lees je meer over het automatiseren van rekenen in het basisonderwijs. De inspectie van het onderwijs benoemt dat de reken- en wiskundevaardigheden van veel leerlingen achterblijven. In het basisonderwijs worden de niveaus in kaart gebracht aan de hand van referentieniveaus. Het fundamentele niveau (1F) zou aan het eind van de basisschool door 85% van de leerlingen behaald moeten worden. Vervolgens wordt gewerkt richting het streefniveau (1S), waarbij het accent komt te liggen op de verdieping van rekenkennis en -vaardigheden. Hierbij zijn meer denkstappen nodig om een rekenopgave op te lossen.

Leerlijn rekenen, automatiseren en memoriseren

Voor het leren rekenen wordt gebruikgemaakt van vier hoofdbewerkingen: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Hierbij is de leerlijn rekenen weggezet in het drempelmodel, die vijf mijlpalen beschrijft in het leren optellen en aftrekken. ‘’Tekorten in deze kennis veroorzaken achterstanden en stagnatie’’ (Ruijssenaars et al., 2017; Danhof et al., 2015).

– Drempel 1: optellen, aftrekken en splitsen tot en met 10, bijvoorbeeld: 4 + 3, 7 − 4, 8 splitsen in 5 en 3
– Drempel 2: vlot kunnen ‘springen’ op de getallenlijn tot 100.
– Bij drempel 3: optellen en aftrekken over 10 (tot 20), bijvoorbeeld: 8 + 7, 15 − 7.
– Drempel 4: bouwsteensommen tot 100, zoals: 47 + 30 en 77 − 30, 28 + 7en 35 − 7.
– Drempel 5: eenvoudige tafels: 2, 3, 4, 5 en moeilijke tafels: 6, 7, 8, 9.

Het automatiseren van rekenen is essentieel voor het succes van leerlingen in het basisonderwijs. De leerling kan een procedure vlot en correct uitvoeren. Automatiseren bevordert een dieper begrip van wiskundige concepten en verbetert de rekenvaardigheid. De leerlingen beheersen rekenfeiten en -vaardigheden bij automatiseren zo goed dat ze deze snel en zonder nadenken kunnen toepassen.

Bij memoriseren heeft de leerling de rekenfeiten onthouden in het lange-termijn-geheugen. Dit heeft tal van voordelen voor leerlingen. Zo heeft de leerling een snellere en accuratere berekening en krijgt het een betere basis voor complexere wiskunde.

Wanneer een leerling groei en positieve prestaties laat zien, heeft dit invloed op het zelfvertrouwen en krijgt de leerling een gevoel van beheersing en succes. Daarnaast leidt het goed automatiseren en memoriseren van rekenfeiten tot het minder belasten van het werkgeheugen, waardoor leerlingen meer mentale capaciteit hebben voor het uitvoeren van ingewikkelde rekenopdrachten (Ruijssenaars & Ruijssenaars-Elshoff, 2021). Regelmatig oefenen is essentieel voor het automatiseren van rekenfeiten.

Rol van de leerkracht

Automatiseren van rekenvaardigheden is essentieel voor succesvol rekenen in het basisonderwijs. De leerkracht speelt hierin een cruciale rol, door de juiste begeleiding, instructie, en ondersteuning te bieden. Dit mondt uit in vroegtijdige interventie. De leerkracht legt de leerstof stap voor stap uit en gebruikt concrete voorbeelden. Hierbij kan de leerkracht gebruik maken van modelen: hardop denkend voordoen. Daarna oefenen de leerlingen samen met de leerkracht, waarbij de leerkracht steeds meer verantwoordelijkheid overdraagt. Een goede instructie is van essentieel belang voor het goed aanleren van rekenstrategieën.

Naast een goede instructie is het tijdig signaleren van hiaten ook belangrijk. Hierdoor kan de leerkracht de rekenvaardigheid beoordelen en inspelen op de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen. Belangrijk is dat er gekeken wordt hoe de leerling rekent en waar de hiaten zitten in het proces. Toetsgegevens laten alleen een score zien in goed of fout, maar geven geen inzicht in het rekenproces van de individuele leerling.

Rekenmuurtje

De voortgang en scores van de individuele leerling kan goed in kaart worden gebracht met het rekenmuurtje. ‘’De onderste lagen van het muurtje vormen een solide basis die nodig is voor een goede ontwikkeling van rekenvaardigheden’’ (Schoolsupport, z.d.). Bij rekenen zijn het getalbegrip tot 100 en het automatiseren van sommen tot 10 en over het tiental tot 20 erg belangrijk (Danhof et al., 2008). Dit is lesstof van groep 3. Wanneer dit fundament niet aanwezig is, leidt dit tot rekenproblemen in de hogere groepen.

Bron: Schoolsupport, Bareka (https://schoolsupport.nl/nl/pageid/Bareka).

Werkvormen uit de praktijk

Om automatiseren te oefenen zijn verschillende werkvormen mogelijk die je in de klas kunt doen. Vaak kan je dezelfde werkvorm aanpassen qua moeilijkheid door een selectie te maken in het type sommen die de leerlingen gaan oefenen: optellen of aftrekken t/m 20, optellen of aftrekken t/m 100, tafelsommen.

Bij het automatiseren is het belangrijk dat de leerlingen het type som al beheersen en dit door te oefenen gaan memoriseren en inslijpen. Herhaling is erg belangrijk, maar differentiatie speelt ook een rol. Hierbij worden de oefeningen afgestemd op het niveau van de leerling.

Er zijn veel verschillende en leuke werkvormen die ingezet kunnen worden bij het automatiseren:

– Rekenspelletjes: denk hierbij aan de drempelspellen en Rondje Rekenspel. Wanneer een aantal spelletjes bekend is, zijn deze ook in een rekencircuit in te zetten.
– Dobbelspellen: twee dobbelstenen (1 – 10) en de uitkomst vermenigvuldigen.
– Rekenen op tempo: via de site https://99math.com/ kunnen de leerlingen als klas sommen op tempo maken, de site geeft ook inzicht in welke sommen – fout worden gemaakt en hoe de individuele leerling scoort.
– Bewegend leren: schrijf een tafel op het plein in een speedladder of hinkelpad.
– Coöperatieve werkvormen: speel wandel-wissel uit met sommen op kaartjes. De leerlingen vragen elkaar de som op het kaartje en wisselen deze na het geven van een antwoord op.

Nienke Kromkamp

Bronnen

Danhof, W., Bandstra, P., Milo, B. F., Mushati-Hamadani, E., Minnaert, A. E. M. G., & Ruijssenaars, A. J. J. M. (2008). Onderzoeksproject leerbaarheid van hoofdrekenen-naar criteria voor differentiatie en planning. Panama-Post, 27(2), 24-28.

Danhof, W., Bandstra, P., & Hofstetter, W. (2015). Rekendrempels nemen. Volgens Bartjens, 34(3), 4-7.

Ruijssenaars, A. J. J. M., Hofstetter, W., Danhof, W., & Minnaert, A. E. M. G. (2017). Automatisering van basale rekenkennis en het ontstaan van rekenproblemen. Drempels in het tot stand komen van feitenkennis en procedurele kennis. Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 56 (3- 4), 71-85.

Ruijssenaars, A. J. J. M., & Ruijssenaars-Elshoff, C. (2021). Berekend! : van rekenprobleem tot dyscalculie : niet-geautomatiseerde basiskennis als centraal probleem. Gompel&Svacina.

Schoolsupport. (z.d.). Rekensprint Basis. Geraadpleegd op 23 september 2024, van https://schoolsupport.nl/nl/catalog/leermiddelen/remedieren-en-oefenen/rekenremedieren/rekensprint-basis/groups/g+c+ma+a+view