Dyscalculie

Dyscalculie. Een, voor sommigen, vaag en ongrijpbaar begrip. Soms wordt het verward met dyslexie of simpelweg gedacht dat als je niet goed bent in rekenen, dat je het hebt. Is het zo simpel? Dus wat is dyscalculie? Hoe kun je het herkennen? En hoe vervolgens verder? In deze blog gaan we dieper in op de dyscalculie symptomen en wat dyscalculie inhoudt.

Wat is dyscalculie?

Dyscalculie is een stoornis waarbij iemand moeite heeft om snel rekenwiskundige informatie uit het geheugen op te halen en correct toe te passen. De oorzaak kan liggen in de opvoeding, hersenbeschadiging of erfelijkheid. Als een ouder tijdens een gesprek zegt: “Ik was ook nooit goed in rekenen,” kan er bij dyscalculie sprake zijn van een erfelijke factor.

Kenmerken van dyscalculie bij volwassenen

Bij volwassenen kenmerkt dyscalculie zich doordat men eenvoudige strategieën gebruikt, zoals het tellen op de vingers. Iemand met dyscalculie zal ook moeite hebben om een bewerking uit een context af te leiden en raakt vaak de draad kwijt bij het oplossen van sommen met meerdere stappen. Volwassenen met dyscalculie hebben gedurende hun leven inmiddels manieren ontwikkeld om met hun stoornis om te gaan. Denk onder andere aan het gebruik maken van een rekenmachine, administratie uitbesteden aan een ander en verbaal sterk ontwikkeld zijn.

Uit onderzoeken is gebleken dat individuen met dyscalculie gedurende hun leven meermaals belemmeringen ervaren, waardoor zij bijvoorbeeld niet in staat zijn om een opleiding te volgen. Dit resulteert in frustratie en zo ook in faalangst. Zo blijkt dat van alle basisschoolgaande leerlingen met dyscalculie 55 procent uitstroomt naar het VMBO en 45 procent naar Havo/VWO. Eén procent van deze laatste groep leerlingen rondt daadwerkelijk het VWO af. De vraag is of bij deze leerlingen tijdig dyscalculie is gesignaleerd/gediagnosticeerd of dat zij door de verschillende uitdagingen in hun dagelijks leven als persoon met dyscalculie het onderwijsniveau niet konden bolwerken.

Des te belangrijker is het om tijdig dyscalculie te signaleren. Door dit te herkennen en erkennen zou het leven van iemand met dyscalculie daadwerkelijk prettiger kunnen verlopen. Voor de persoon in kwestie kan het kwartje vallen over de moeite met rekenen/wiskunde, waarna de omgeving stappen kan zetten om hem of haar te begeleiden en ondersteunen.

Signaleren

Bij het signaleren van dyscalculie wordt er op de basisschool meestal in eerste instantie gekeken naar de toetsresultaten van de leerling in kwestie. Als er sprake zou kunnen zijn van dyscalculie, dan zal de uitval expliciet zichtbaar zijn bij rekenen/wiskunde en meestal binnen het domein Getallen en Bewerkingen. Indien een leerling uitval laat zien op meerdere vakgebieden buiten het rekenen/wiskunde, dan zou men kunnen spreken van een algemeen leerprobleem. Echter blijkt er uit onderzoeken een samenhang te zijn tussen dyscalculie en dyslexie, omdat beide te maken hebben met het snel en correct uit het geheugen oproepen van de juiste feiten. Zowel reken- als taalgerelateerde kennis worden namelijk opgehaald uit het langetermijngeheugen van de linkerhersenhelft. Indien een leerling dus dyslexie heeft of moeite met spelling en lezen, zou er ook gesproken kunnen worden van dyscalculie indien de resultaten van rekenen/wiskunde achterwege blijven.

Op het moment dat men spreekt over een combinatie van stoornissen, zoals bijvoorbeeld dyslexie en dyscalculie, noemt men dit ook wel comorbiditeit. Zo kan autisme en ADHD ook samengaan met dyscalculie. Ook deze stoornissen hebben moeite met een beroep doen op het werkgeheugen. Echter is er ook een uitzondering. Indien een individu een intelligentie heeft lager of gelijk aan een IQ van 70, kan er niet gesproken worden van dyscalculie. Dit omdat men ervan uitgaat dat een persoon met een dusdanige lage intelligentie als vanzelfsprekend moeite zou moeten hebben met logisch denken en gebrek hebben aan inzicht. Indien er wel sprake is van een hogere intelligentie, en dus potentieel, maar er lagere resultaten behaald voor rekenen/wiskunde dan verwacht, dan zou de persoon in kwestie mogelijk dyscalculie kunnen hebben.

Diagnostisering

Echter is het nog wel belangrijk om te weten dat iemand met dyscalculie na remedial teaching wel een groei kan laten zien binnen één van de rekendomeinen (Getallen en Bewerkingen, Verhoudingen, Breuken en Procenten, Meten, Meetkunde, Geld en Tijd en Verbanden). Deze groei sluit dyscalculie dus niet uit.

Nog belangrijk om te vermelden is dat het onderzoek naar dyscalculie meestal niet vergoed wordt. De kosten voor een onderzoek bedragen zo’n 900 tot 1500 euro. Voor het niet vergoeden geeft de regering als reden dat er voor leerlingen met dyscalculie op dit moment voldoende hulp te vinden is binnen de kaders van het passend onderwijs. Echter, gemeenten vergoeden soms een deel, mits aantoonbaar is dat de dyscalculie is ontstaan door sociaal-emotionele problematiek.

Vroege signalering

Deze blog begon al met copings-strategieën van volwassenen, het afronden van middelbaar onderwijs en de kosten van een dyscalculieonderzoek. Uit dit alles blijkt dat een vroege signalering waardevol kan zijn voor de rest van de loopbaan van een individu. Als er dan wordt gekeken naar vroege signalering bij kleuters, dan blijkt voorbereidende rekenkennis bepalend voor de rekenvaardigheden gedurende de rest van een leven. Kleuters met een achterstand in hun voorbereidende rekenkennis, voldoen meestal aan één van de volgende zeven kenmerken. Deze kenmerken hebben rekenzwakke kinderen gemeen en zijn dus mogelijke signalen voor dyscalculie (Van Luit & Toll, 2013):

– Weinig tot geen spontane getalinteresse
– Geringe beheersing rekentaal-begrippen
– Beperkt (werk)geheugen
– Moeite met doorzien dobbelsteen-structuur
– Beperkt profijt van instructie
– Problemen met visualisering
– Doorzien geen relatie tussen getallen

Tips

Volgens Van Luit (2018) is het van belang dat een leerling met dyscalculie meer tijd krijgt voor rekentaken of vermindering van werk, het onderdeel rekenen/wiskunde op een lager niveau maakt, mondelinge uitleg en remedial teaching krijgt, dat een toets in meerdere delen wordt afgenomen, gebruik mag maken van kladpapier, een tafelkaart, opzoekboek, rekenmachine, voorgedrukte werkbladen en schema’s en dat er duidelijk aangegeven moet worden welke oplossingsstrategie ingezet moet worden. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het rood kleuren van de plussommen en het blauw maken van de minsommen.

Met behulp van deze blog hoop ik een ieder nog meer bewust te hebben gemaakt van de mogelijke aanwezigheid van leerlingen met dyscalculie. Zo’n twee tot drie procent van de Nederlandse leerlingen heeft dyscalculie, zeven tot acht procent heeft rekenproblemen waarbij extra hulp nodig zal zijn en dan is er ook nog een groep van vijftien procent die lichte moeite heeft met rekenen/wiskunde. Wees je bewust van deze kinderen. En bedenk je vervolgens: ‘Hoe kan ik jou dit schooljaar helpen?’

Melissa Hoorn