LIEVER GEEN JUF

“Goedemorgen groep 3/4“, daarmee start ik de dagopening in mijn combinatiegroep. “Goedemorgen leerkracht”, zeggen de leerlingen terug. Vijf jaar geleden ging ik, na 17 jaar werkzaam geweest te zijn als advocaat, als zij-instromer werken in het primair onderwijs. Een avontuurlijke stap, waar ik geen moment spijt van heb gehad. Alleen van die aanspreekvorm ‘juf’ krijg ik letterlijk koude rillingen.

In deze blog leg ik de betekenis en herkomst van de aanspreekvorm ‘juf’ uit, waarom het mijns inziens belangrijk is om een andere aanspreekvorm te gebruiken voor een lerares en sluit ik af met een conclusie.

Wat betekent ‘juf’?

‘Juf’ is een afkorting van de aanspreektitel (me)juffrouw. Volgens het Algemeen Nederlands Woordenboek van het instituut voor de Nederlandse taal is een juffrouw:

‘1) vrouw die niet getrouwd is en die ook nooit getrouwd is geweest 2) onderwijzeres 3) gewoonlijk jonge vrouw die werkzaam is in een ondergeschikt, meestal dienstverlenend beroep 4) vrouw die voor haar beroep toezicht op iets houdt en vaak ook les geeft, zoals een badjuffrouw of een kinderjuffrouw (instituut voor de Nederlandse taal, z.d. https://anw.ivdnt.org/article/juffrouw).’

In het semagram, waarin de uitgebreide betekenis van een woord wordt uitgelegd, staat vermeld: ‘wordt soms negatief beoordeeld’ (instituut voor de Nederlandse taal, z.d. https://anw.ivdnt.org/article/juffrouw).

De herkomst van de aanspreekvorm ‘juf’ in het onderwijs.

Vrouwen zijn al geruime tijd actief in het onderwijs. Eerst als gouvernantes en later ook in het reguliere onderwijs. In Nederland is het beroep van onderwijzeres voor het eerst erkend middels de onderwijswet van 1857. Vrouwen die toen werkzaam waren in het onderwijs waren voornamelijk ongehuwd, zogenaamde ‘juffrouwen’. Gehuwde vrouwen, ‘mevrouwen’, werden in die tijd namelijk van rechtswege handelingsonbekwaam. Dit betekent dat zij geen rechtshandelingen mochten verrichten, zoals het aangaan of het voortzetten van een arbeidsovereenkomst. Een gehuwde vrouw was juridisch gelijk aan een kind en geesteszieke.

In die tijd waren er ook al gemeentelijke en kerkelijke verordeningen die bepaalden dat een onderwijzeres haar ontslag moest nemen als zij in het huwelijk trad. Dit werd landelijk wettelijk geregeld bij koninklijk besluit in 1924 en bij een Wet in formele zin in 1925. Deze Wet maakte het mogelijk om onderwijzeressen jonger dan 45 jaar te ontslaan als zij in het huwelijk traden (VPRO, december 1996). Dankzij voorvechters van vrouwenrechten is de Wet in 1958 afgeschaft. In het bijzonder onderwijs, die de vrijheid heeft haar eigen beleid te bepalen, werd de regel nog lange tijd gehandhaafd. De aanspreekvorm ‘juf’ is derhalve een direct voortvloeisel uit de tijd dat vrouwen onderdrukt en gediscrimineerd werden.

Het belang van een andere aanspreekvorm.

Als oud-advocaat ken ik de kracht van taal. Woorden hebben macht. Men zegt niet voor niets dat ‘de pen machtiger is dan het zwaard’. De aanspreekvorm ‘juf’ heeft geen status, maar verwijst naar ondergeschiktheid en heeft een negatieve connotatie en geschiedenis. Op Wikipedia wordt zelfs vermeld dat de aanspreekvorm (me)juffrouw als denigrerend wordt ervaren (Wikipedia, 2020).

Een krachtig voorbeeld uit de praktijk is het zogenaamde ‘kleuterjufeffect’. Deze term is afkomstig uit het feit dat mannelijke studenten massaal afhaakten op het moment dat de opleiding tot ‘meester’ gelijk werd gesteld met de opleiding tot ‘kleuterjuf’ door het samenvoegen van de opleidingen (Verboon, juni 2019). Mannen wilden niet en willen nog steeds niet geassocieerd worden met ‘juf’ blijkt uit de harde cijfers over het aantal mannen in het primair onderwijs (slechts 13%, RTL Nieuws, februari 2024).

In februari 2024 is er een belangrijk rapport van de Verenigde Naties gepubliceerd over het wereldwijde lerarentekort. In de aanbevelingen wordt onder andere opgeroepen om leraren te waarderen en te ondersteunen. De verandering moet echter niet enkel van buitenaf komen, maar  ook van binnenuit. Leraren moeten zichzelf transformeren tot vertegenwoordigers van verandering. In deze tijd van dramatische veranderingen en uitdagingen heeft de wereld goede leraren nodig. Leraren moeten samen met alle belanghebbenden bouwen aan globale duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid. Daarvoor is het nodig dat leraren leiders worden in educatie in plaats van uitvoerders (International Labour Office, 2024).

‘Teachers are central to nurturing every country’s greatest resource: the minds of its people.’ (International Labour Office, 2024. Pag . vii).

Ook nationaal wordt door onderwijsdeskundigen al geruime tijd opgeroepen tot een sterke beroepsgroep, die zelf de leiding over hun vak neemt (Bulterman, Van der Meer & Rijpma, 2023). Wetenschap en vakmanschap, kennis en handelen moeten weer gecombineerd worden door leraren zelf. Als leraren leiders worden in en over hun eigen vak zal dat ook de status van het vak verhogen. Juist het verhogen van die status blijkt essentieel om het lerarentekort aan te kunnen pakken (Bulterman, J., 2023).

Conclusie

Er is een dramatisch lerarentekort. Statusverhoging van het vak is essentieel om dat tekort te bestrijden. De statusverhoging moet niet enkel van buitenaf, maar ook van binnenuit komen. Woorden en daden zijn nodig om die statusverhoging te bewerkstelligen. De beroepsgroep moet zich transformeren tot leiders in educatie en handelende wetenschappers. Een dergelijke beroepsgroep laat zich mijns inziens niet aanspreken met ‘juf’. Deze aanspreekvorm zegt namelijk niets over die belangrijke taak en het vereiste vakmanschap van de leraar. Integendeel, het verwijst naar discriminatie en ondergeschiktheid. Ik wil de voorvechters van vrouwenrechten eren, de belangrijke maatschappelijke taak van leraren profileren en het vakmanschap van de leraar etaleren. Daarom laat ik mij leerkracht noemen. Onderwijzer(es), lera(a)r(es) of onderwijsprofessional vind ik ook prima, maar liever geen juf.

GERAADPLEEGDE LITERATUUR

• Bulterman, J., 2023. Het lerarentekort. Pleidooi voor vakmanschap. Amsterdam University Press.
• Bulterman, J., Van der Meer, M. & Rijpma, J., 27 oktober 2023. Laat professionele normen voor de leraar in de praktijk ontstaan. ScienceGuide. Geraadpleegd op https://www.scienceguide.nl/2023/10/laat-professionele-normen-voor-leraar-in-de-praktijk-ontstaan/
• instituut voor de Nederlandse taal, z.d. Algemeen Nederlands Woordenboek. Geraadpleegd op 1 maart 2024 op https://anw.ivdnt.org/article/juffrouw
• International Labour Office, 2024. Transforming the teaching profession: Recommendations and summary of deliberations of the United Nations SecretaryGeneral’s High-Level Panel on the Teaching Profession, Geneve.
• RTL Nieuws, 28 februari 2024. Mannen voor de klas zijn schaars: Kamermeerderheid wil meer meesters. Geraadpleegd op https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5437472/mannen-voor-de-klas-basisschool-plan-tweede-kamer
• Verboon, H., juni 2019. ‘We moeten iets doen aan het imago van de leraar’. BSM. Geraadpleegd op https://www.caop.nl/app/uploads/2019/10/BSM-imago-leraar.pdf
• VPRO, 15 december 1996. Juf, gaat u trouwen? 1. Het Spoor Terug. VPRO.
• VPRO, 22 december 1996. Juf, gaat u trouwen? 2. Het Spoor Terug. VPRO.
• Wikipedia, 2020. Burgerlijke titulatuur. Geraadpleegd op 8 maart 2024 op https://nl.wikipedia.org/wiki/Burgerlijke_titulatuur.