De onmisbare rol van handvaardigheid in de ontwikkeling van kinderen

Handvaardigheid, of de vaardigheid om met je handen te werken, speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen. Het is meer dan alleen knutselen of creatief bezig zijn; het is een essentiële bouwsteen voor hun fysieke, cognitieve en emotionele groei. Maar waarom is handvaardigheid nu zo belangrijk? In deze blog onderzoeken we de verschillende facetten van handvaardigheid op school en hoe deze bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen.

Tuurlijk, rekenen, taal en spelling zijn de basis van het primair onderwijs, maar handvaardigheid is óók heel belangrijk. Daarom is het zo jammer dat dit vak niet serieuzer wordt genomen. Ik snap heel goed waar het probleem ligt… Als PO leerkracht moet je alle vakken beheersen, van geschiedenis tot moestuin en van 21st century skills tot muziek, het is vaak niet te doen! Het aannemen van een creatieve vakleerkracht past vaak ook niet in het budget van de school. Dus wordt Google en Pinterest er bijgepakt, dit leidt tot uren lang scrollen naar leuke opdrachten. Vaak kom je dan uit op een té makkelijke opdracht die niet uitdagend is voor je leerlingen, maar ja, dit is het beste wat je kan. Leerkrachten onderkennen het nut van het bevorderen van de creativiteit van leerlingen als onderwijsdoel. Er is alleen sprake van een “creativity gap”, waarbij leerkrachten deze ontwikkeling wel zien als hun taak, maar moeite hebben met het bevorderen van de creativiteit van hun leerlingen. Hieronder lees je wat deze creativiteit inhoudt bij kinderen en waarom beeldende vorming / handvaardigheid zo nuttig is.

1. De fijne motoriek ontwikkelen

Een van de meest directe voordelen van handvaardigheid is de ontwikkeling van de fijne motoriek. Wanneer kinderen bezig zijn met knippen, plakken, tekenen of kleien, oefenen ze hun handen en vingers. Deze activiteiten versterken de kleine spieren in hun handen en verbeteren de coördinatie tussen hun ogen en handen. Dit is niet alleen nuttig voor creatieve activiteiten, maar vormt ook de basis voor andere vaardigheden zoals schrijven, aankleden en het gebruik van bestek.
Bijvoorbeeld, als een kind een papieren sneeuwvlok knipt, moet het zorgvuldig kleine stukjes papier uitsnijden zonder het geheel te beschadigen. Dit vergt precieze controle over hun bewegingen en aandacht voor detail. Deze vaardigheden zijn ook essentieel in dagelijkse taken, zoals het strikken van veters en het openmaken van verpakkingen.

2. Creativiteit / probleemoplossend vermogen / doorzettingsvermogen

Handvaardigheid biedt kinderen een platform om hun creativiteit te uiten. Ze krijgen de kans om hun verbeelding de vrije loop te laten en iets unieks te creëren. Dit proces bevordert ook hun probleemoplossend vermogen. Wanneer een kind bijvoorbeeld probeert een papieren huis te bouwen, zal het verschillende manieren moeten bedenken om de muren stevig te maken en het dak op zijn plaats te houden. Beeldende vorming biedt een andere benadering van cognitief werk ten opzichte van andere theoretische vakken. Divergent en convergent denken worden hierbij toegepast. Deze denkwijze helpt hen later bij complexere problemen, zowel in school als in het persoonlijke leven.

Divergent denken is het vermogen om veel verschillende ideeën te bedenken. Hierbij moet je denken aan:
1. Vloeiendheid (bedenken van verschillende oplossingen voor een probleem)
2. Flexibiliteit (bedenken van oplossingen en alternatieven tegen elkaar af te wegen),
3. Uitwerking (werk oplossingen in detail uit)
4. Originaliteit (bedenken van innovatieve oplossingen)

Convergent denken is het vermogen om de juiste oplossing voor een probleem te vinden.

Bij het maken van ruimtelijke werkstukken van verschillende materialen leren kinderen hoe ze creatieve ideeën kunnen ontwikkelen en uitvoeren. Ze leren welke gereedschappen er bij welke technieken passen, en leren hiermee de werkwijze per gereedschap. Denk aan papier-maché, hout, mozaïek, ijzer, linoleum, gips, klei, beeldhouwen, textiel, recycle-materiaal. Creatieve activiteiten zoals schilderen of beeldhouwen dwingen kinderen om na te denken over kleuren, vormen en materialen. Ze moeten beslissingen nemen over wat werkt en wat niet, en soms zelfs hun werk opnieuw beginnen als het niet aan hun verwachtingen voldoet. Omdat leerlingen langere tijd bezig zijn met een onderwerp, bevordert dit hun doorzettingsvermogen (niet opgeven) en het vermogen om flexibel te zijn in hun denken en concentratie.

3. Zelfvertrouwen / zelfexpressie / non-verbale communicatie

Het afronden van een handvaardigheid project geeft kinderen een gevoel van voldoening en trots. Ze zien een tastbaar resultaat van hun inspanningen, wat hun zelfvertrouwen versterkt. Bovendien biedt handvaardigheid een manier voor kinderen om zichzelf te uiten. Niet alle kinderen zijn even mondig, en creatief bezig zijn kan een veilige manier zijn om emoties en ideeën te communiceren zonder woorden te hoeven gebruiken.
Bijvoorbeeld, een kind dat een tekening maakt van een zonnige dag kan daarmee zijn of haar geluk uitdrukken. Een ander kind dat een complex bouwwerk van Lego maakt, laat zien hoe het zich bezighoudt met ruimtelijke ordening en gedetailleerde planning. Deze vormen van zelfexpressie zijn waardevol voor hun emotionele ontwikkeling en geven hen een stem op hun eigen unieke manier.
Nog een voordeel: handvaardigheid is leuk en ontspannen, ze scheppen een positieve relatie tot school. Leerlingen leren beter als ze met plezier naar school gaan, en vakken als handvaardigheid en tekenen helpen hierbij.

4. Sociale vaardigheden en samenwerking / Leren omgaan met constructieve feedback

Vaak wordt handvaardigheid in groepsverband uitgevoerd, bijvoorbeeld in de klas of tijdens workshops. Dit stimuleert kinderen om samen te werken, te overleggen en ideeën uit te wisselen. Ze leren om geduldig te zijn, te luisteren naar anderen en om feedback te geven en te ontvangen. Deze sociale interacties zijn cruciaal voor hun algehele ontwikkeling en helpen hen bij het opbouwen van sterke relaties in de toekomst. Bijvoorbeeld samen aan een groepsproject werken, zoals een grote muurschildering of een gezamenlijke knutselopdracht, kunnen kinderen leren hoe ze effectief kunnen communiceren en samenwerken. Ze ontdekken hoe ze taken kunnen verdelen, elkaar kunnen helpen en gezamenlijk tot een mooi eindresultaat kunnen komen. Dit zijn belangrijke lessen die ze meenemen naar andere aspecten van hun leven, zoals sport en spel, en later in hun professionele loopbaan.

5. Emotionele ontwikkeling

Onze linker hersenhelft draagt bij aan logica. Het speelt een rol bij taal, met name woordkennis, analytisch vermogen, volgorde, rekenen, details en feiten opslaan. Bijvoorbeeld wie de kruissteek bij borduren beheerst, zal rekenen ook makkelijk afgaan. De rechter hersenhelft draagt bij aan de creativiteit. Hierbij moet je denken aan gevoel, emoties, verbeelding, visualisatie, dimensie, ruimtelijke inschatting, muziek, ritme, en kleur. Handvaardigheid speelt ook een rol in de emotionele ontwikkeling van kinderen. Het geeft leerlingen een uitlaatklep voor hun gevoelens en helpt hen om stress en angst te verminderen. Het proces van creëren kan therapeutisch zijn, de leerlingen een gevoel van kalmte en focus geven.

Dit is vooral belangrijk in een tijd waarin kinderen vaak worden blootgesteld aan druk en verwachtingen, zowel thuis als op school. Het werken aan een handvaardigheidsproject kan kinderen helpen om in het moment te zijn en zich te concentreren op de taak. Dit kan een welkome afleiding zijn van dagelijkse zorgen en hen helpen om een gevoel van controle en prestatie te ervaren. Bovendien kan het delen van hun creaties met anderen een gevoel van verbondenheid en erkenning geven.

6. Academische vaardigheden

Hierin is het voortgezet onderwijs toch een stuk verder. Als student kun je daar vaak kiezen uit 3 richtingen, bijvoorbeeld: sport, kunst en techniek. Hiermee kunnen kinderen kennismaken met onderdelen buiten hun verplichte vakkenpakket, want handvaardig denken komt in zó veel beroepen voor. Denk aan beroepen in de grafische kant, productontwerper, kunst/kunstenaar, webdesigner, game bouwen, kledingindustrie, fotografie, televisie, architect, en nog veel meer. Creatieve ervaring kan in ieder beroep toegepast worden waar presenteren, fijne motoriek, stijlgevoel en creatief denken / probleem oplossing nodig is. Toekomstige banen zullen vragen om creatieve werknemers die buiten de gebaande paden durven gaan, nieuwe dingen bedenken / ontwikkelen en samen met anderen op zoek gaan naar oplossingen voor problemen die er nu nog niet zijn.

Creativiteit is dus belangrijk voor de toekomst van kinderen. Creativiteit helpt kinderen om flexibel te kunnen denken, te kunnen spelen met ideeën en materialen, om te kunnen omgaan met veranderingen en weten wat te doen als ze vastlopen. Handvaardigheid kan ook een positieve invloed hebben op de schoolprestaties van kinderen. Door hun fijne motoriek te verbeteren, worden ze beter in schrijven en andere activiteiten die precisie vereisen. Bovendien stimuleert het creatieve denken dat handvaardigheid met zich meebrengt, hun vermogen om out-of-the-box te denken, wat nuttig kan zijn in vakken als rekenen en techniek en wetenschap.

Bijvoorbeeld, het bouwen van een model van het zonnestelsel helpt kinderen niet alleen bij hun kennis van astronomie, maar ook bij hun begrip van verhoudingen en schaal. Het ontwerpen en knutselen van geometrische vormen kan hun ruimtelijk inzicht en rekenvaardigheden verbeteren. Op deze manier draagt handvaardigheid bij aan een breder begrip en toepassing van academische concepten.

7. Kunst en culturele bewustwording

Kunst en Cultuur is een uniek platform om verschillende culturen aan te bieden, de grootste waarde hiervan zijn begrippen als: verbeelding, inspiratie, schoonheid, begrip en bezinning. Cultuur is alles wat een mens voortbrengt, van sprookjes tot geloof, van eten tot normen en waarden. In de kunst is cultuur zichtbaar en kunnen afbeeldingen en schilderijen verwonderen en het uiten van emoties zijn. Dus bij het maken van kunst (het werkstuk van het kind) komt niet alleen techniek kijken, maar ook emotie en gevoel. Kunst is daarmee onderdeel van cultuur en dan ook een representatie van de mens. Het zet ons aan het denken over van alles, onszelf, de samenleving, en milieu.
Bij het maken van kunst is het belangrijk dat leerlingen leren dat er beeldaspecten zijn waaruit kunst is opgebouwd. Lijn, vorm, kleur, ruimte, textuur en compositie. Dit zijn vaardigheden die aangeleerd kunnen worden. Hierbij spelen de SLO-kerndoelen die per groep zijn ontwikkeld een grote rol.

Conclusie

Handvaardigheid is veel meer dan alleen een manier om kinderen bezig te houden. Het is een cruciale component van hun algehele ontwikkeling, die bijdraagt aan hun fysieke vaardigheden, creativiteit, zelfvertrouwen, sociale interacties, academische prestaties en emotioneel welzijn. Door kinderen de kans te geven om met hun handen te werken, leggen we een stevige basis voor hun toekomst. Dus de volgende keer dat je een kind ziet knutselen, onthoud dan dat ze niet alleen plezier hebben, maar ook belangrijke vaardigheden voor het leven aan het ontwikkelen zijn.
In een wereld die steeds digitaler wordt, biedt handvaardigheid een waardevolle tegenhanger die kinderen helpt om hun fysieke en mentale capaciteiten te ontwikkelen op een manier die geen enkel scherm kan nabootsen. Het is een investering in hun groei en welzijn die hen zal begeleiden op hun weg naar volwassenheid.

Linda de Jong