Conflicten en gedragsuitdagingen in de groep

In vele gevallen doorloopt een groep de eerste drie fasen van groepsvorming op een gunstige, opbouwende manier. Meestal eindigt dit in een plezierige, samenwerkende groep in de performingsfase, maar wat wanneer dit niet zo is? En wat als het gedurende het jaar toch minder gemoedelijk lijkt te gaan met de groep? in deze blog gaan we dieper in op Conflicten oplossen in de klas.

Het kan zijn dat de groep ondanks de vele, grote inspanningen toch informele, negatievere regels heeft aangenomen. Er blijken ‘onder water’ andere afspraken te gelden dan de afspraken die de groep met elkaar gemaakt heeft (Bijlsma, 2015). Meningsverschillen en ander ongenoegen worden op een vervelende manier opgelost. Er hangt een onaangename sfeer. De groep vertoont uitdagend, moeilijk gedrag.

Het blijft stormen

Wanneer een groep structureel ‘moeilijk’ gedrag vertoont, is het goed mogelijk dat de groep überhaupt nooit in de performingsfase is beland. Het blijft namelijk stormen… Dit kan verschillende oorzaken hebben. Misschien is de groepsnorm tóch niet duidelijk genoeg of houden de leerlingen zich niet of onvoldoende aan de samen gemaakte groepsregels. Het kan ook zijn dat er één of meerdere leerlingen bepalen wat er in de klas gebeurt. Zij hebben vaak de rol van negatieve leider (Van Overveld, 2021).

Wanneer dit het geval is, dan zal het tij gekeerd moeten worden. Dat kan veel vergen van de leerkracht, maar ook zeker van de groep. Het is echter zeker niet onmogelijk.

Onderzoek de groepsrollen

Binnen een groep zijn altijd verschillende rollen. Dat is bij een positieve groep het geval, maar ook bij een negatieve. Een negatieve groep kent vier rollen: dictators, intriganten, meelopers en zondebokken. In een negatieve groep is géén gezagsdrager aanwezig, want als deze er wel zou zijn, dan zou er geen strijd zijn (Van Engelen, 2014).

Onderzoek de rollen binnen de groep. Dit kan door gebruik te maken van een sociogram of sociomatrix. Op deze manier worden de onderlinge relaties binnen de groep zichtbaar én wordt het duidelijk wie de populaire, gemiddelde, controversiële, genegeerde en buitengesloten kinderen zijn. Probeer dit ook te begrijpen en verklaren vanuit verschillende oogpunten. Wanneer de groepsrollen bekend zijn, kan er gericht invloed worden uitgeoefend op de groepsdynamiek (Bijlsma, 2015).

Invloed op groepsdynamiek

Ieder kind wil erbij horen. Door de omgang met anderen worden gevoelens, gedachten en gedrag beïnvloed. Hier ligt een kans. Help de groep te begrijpen hoe groepsvorming werkt en maak ze bewust van de keuzes die ze maken. Doe dit zonder oordeel, maar geef informatie zodat de groep inzicht krijgt in zichzelf. Door gesprekken te voeren en te verbinden is dit mogelijk. Hierbij voert de leerkracht regie, want zonder goede begeleiding lukt dit niet. Let hierbij op de eigen (lichaams-)taal, constructen en overtuigingen. Deze zaken hebben namelijk invloed op de groep. Zelfs meer dan meestal wordt gedacht!

Steek daarnaast tijd in groepsgesprekken en investeer opnieuw (veel) tijd in het opstellen van groepsafspraken. Maak hierbij samen de afspraak zichtbaar in een T-schema: Wat voor gedrag zie en hoor ik bij deze afspraak? Voorbeelden van positieve groepsafspraken zijn:
Iedereen voelt zich veilig in de groep;

– We respecteren elkaar;
– We communiceren positief met elkaar;
– We werken samen;
– We helpen elkaar.

Let tijdens deze groepsgesprekken ook op de mening van de minderheid, want deze is net zo belangrijk. Pas wanneer iedereen zich comfortabel voelt bij de gemaakte afspraken kan er gestart worden met oefenen.

Ook bij het inoefenen van de afspraken is de invloed van de leerkracht erg belangrijk. Door op regelmatige basis aandacht te besteden aan het inoefenen van de afspraken, wordt de kans van slagen vergroot. Zoek werkvormen op die passen bij het inoefenen van de groepsafspraken en evalueer de uitvoering. Positioneer leerlingen die dit kunnen in een gezagdragende rol. Dit zijn de leerlingen die een ‘populaire’ status hebben in de groep en die vaak met positieve, goede ideeën komen. Zij zijn namelijk in staat om het groepsdoel te bewaken en de klasgenoten die moeite hebben met het volgen van de afspraken te helpen.

Zoek de samenwerking op

Het is altijd van belang om het thuisfront te betrekken bij het wel en wee in de klas (school), maar nu is dat nog vele malen belangrijker. Het microsysteem van een kind bestaat namelijk uit heel veel verschillende componenten. Samenwerking tussen die verschillende componenten (thuis, school, vrienden) vergroot de kans op gewenst gedrag (Bronfenbrenner, 1992).

Een uitdagende groep proberen te vormen naar een positieve groep kost veel energie en tijd. Wees hier bewust van. Zonder steun van het thuisfront, collega’s en schoolleiding is dit bijna onbegonnen werk. Alleen door samen te werken is succes mogelijk. Betrek dus het thuisfront, collega’s en schoolleiding bij het vastgelopen groepsvormingsproces en maak het vooral ook een ‘probleem’ van de groep. Uiteindelijk wil geen enkel kind namelijk in een negatieve groep functioneren, ieder kind wil vanuit intrinsieke motivatie erbij willen horen.

Ongewenst gedrag afkeuren

Tenslotte is het extreem belangrijk dat de leerkracht het negatieve gedrag consequent blijft afkeuren. Door gebruik te maken van extrinsieke factoren moet alles op alles worden gezet om het ongewenste gedrag terug te dringen. Hierbij hoort ook het zichtbaar maken dat gedrag wat niet past bij de groepsafspraken niet geaccepteerd wordt. Het is goed om hierbij te benoemen dat het getoonde negatieve gedrag van de leerling een keuze was, er was immers ook een andere, positievere keuze. Bij iedere keuze hoort een resultaat, deze kan positief of negatief zijn (Van Engelen, 2014). Bij het overtreden van groepsafspraken volgen consequenties, zoals het niet meedoen met activiteiten of tijdelijk niet in de klas verblijven. Bij het kiezen voor het belang van de groep volgen (groeps-)beloningen, waarbij de beloning(en) alleen gehaald kunnen worden wanneer alle leden van de groep meedoen.

Blijf je daarnaast bewust dat een groepsvormingsproces het hele schooljaar blijft bestaan, dus óók wanneer het goed loopt. Investeer dus het hele jaar door tijd en aandacht aan sociaal en emotioneel leren in de groep.

Succes met de uitdaging en neem gerust contact met mij op wanneer meer hulp wenselijk is. Ik denk graag met je/jullie mee!

Daphne Hulsker

Bronvermelding:

Bijlsma, J. (2015). Klassenkracht: Met respect voor de klas.
Bronfenbrenner, U. (1992). Ecological systems theory. Six theories of child development: Revised formulations and current issues.
Van Engelen, R. (2014). Grip op de groep.
Van Overveld, K. (2021). Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep.