Iedere leerling op zijn eigen manier laten groeien

Eén van de mooiste en meest uitdagende onderdelen van het daltononderwijs is dat leerlingen verantwoordelijkheid krijgen over hun eigen leerproces. Maar hoe zorg je ervoor dat dit ook echt werkt voor ieder kind? Want niet elke leerling is even zelfstandig en niet elke leerling leert in hetzelfde tempo.
Differentiëren binnen het daltononderwijs vraagt meer dan het maken van niveaugroepen of geven van extra werk. Het vraagt om goed te kijken naar en het in kaart brengen van de onderwijsbehoeftes van de leerlingen.
In deze blog vertel ik meer over hoe differentiatie binnen een daltongroep vorm kan krijgen. Van bewust geplande begeleide instructie tot doelgerichte keuzes in zelfstandig werk.

Differentiëren binnen de daltonkernwaarden

Daltononderwijs is uitermate geschikt voor het toepassen van differentiatie binnen het onderwijs. Het gaat niet alleen over het aanpassen van lesstof naar verschillende niveaus, maar vooral over het creëren van een leeromgeving waarin iedere leerling op zijn of haar eigen manier kan groeien. Binnen een klas op een daltonschool krijgen de leerlingen de ruimte om zelf keuzes te maken. Deze keuzes hebben betrekking op ‘wat’ ze gaan leren, ‘hoe’ ze dit gaan aanpakken en soms ook ‘met wie’ ze gaan leren. Deze vrijheid in keuzes gaat hand in hand met verantwoordelijkheid. We spreken dan van vrijheid in gebondenheid. Leerlingen leren plannen, prioriteiten stellen en reflecteren op hun eigen leerproces. Dit vraagt van de leerkracht een andere manier van kijken. Niet iedereen volgt dezelfde route, maar iedereen werkt wel aan dezelfde doelen.

Zelfstandig, samen op begeleid werken

Niet iedereen leert op dezelfde manier of in hetzelfde tempo. Het daltononderwijs biedt mogelijkheden en ruimte om leerlingen zelfstandig, samen of begeleid te laten werken.
Als we kijken naar de kernwaarde zelfstandigheid binnen een daltonklas, dan zien we daar het volgende van terug: Leerlingen die hun eigen werk inplannen en uitvoeren, leerlingen die leren keuzes te maken en prioriteiten te stellen. De rol van de leerkracht hierin is het observeren en begeleiden op afstand. De leerkracht is beschikbaar voor vragen, maar de leerling blijft eigenaar van zijn eigen leerproces.

Samenwerken is de volgende kernwaarde die we terug zien komen in een daltonklas. Leerlingen leren niet alleen van de leerkracht, maar ook van elkaar. Samenwerken kan veel verschillende vormen hebben, zoals in duo’s, groepjes of klassikaal. Het positieve van samenwerken is dat leerlingen hun sociale vaardigheden (verder) ontwikkelen en hierdoor leren overleggen en leren luisteren naar elkaar.
In een daltonklas zijn er (net zoals in iedere andere klas) niveauverschillen tussen de leerlingen. Zo is ook niet elke leerling even zelfstandig. Om deze leerlingen te kunnen begeleiden neem je als leerkracht een actievere rol aan. Dit kan in de vorm zijn van werken in een instructiegroepje of individueel. Deze begeleiding is tijdelijk, zodat het doel niet uit het oog wordt verloren. Deze leerlingen werken daarna samen of zelfstandig verder aan de opdrachten.

Doordat leerlingen op deze manier eigenaar worden en ook blijven van hun eigen leerproces, leren ze ook schakelen tussen de hier bovenstaande werkvormen. Ze leren zelf inschatten wanneer ze hulp nodig hebben, wanneer samenwerken effectiever is en wanneer ze zelfstandig aan de slag kunnen.

Reflecteren en evalueren

Reflecteren is een onmisbaar onderdeel binnen het daltononderwijs. Reflectie helpt leerlingen niet alleen terug te kijken op wat ze hebben geleerd, maar ook vooruit te kijken naar wat ze nog willen bereiken. Het draait niet alleen om de inhoud van het werk, maar ook om hoe het werk is aangepakt en welke keuzes zijn gemaakt.

De leerlingen leren te reflecteren op het proces. Door middel van het stellen van vragen zoals:
– Wat ging goed tijdens deze taak?
– Waar liep ik tegenaan?
– Welke keuzes heb ik gemaakt, en waarom?
– Wat zou ik de volgende keer blijven doen en wat zou ik veranderen?

leren kinderen bewuster kijken naar hun eigen leerproces. Het gaat niet om fouten aanwijzen, maar om het creëren van inzicht.

Reflectie wordt pas echt waardevol als het gekoppeld wordt aan een volgend leerdoel. Samen met leerlingen maak je afspraken over hoe zij de volgende taak willen aanpakken en welke strategieën ze daarbij willen oefenen. Zo wordt reflectie niet alleen terugkijken, maar ook bewust groeien.

Differentiëren binnen het daltononderwijs draait om het vinden van balans tussen vrijheid (in gebondenheid), verantwoordelijkheid en begeleiding. Door goed te kijken naar wat elke leerling nodig heeft, kun je keuzes, samenwerking en zelfstandigheid op maat aanbieden. Zo groeit iedere leerling op zijn of haar eigen manier, binnen dezelfde doelen.

Marit Hessels-Groeneveld