Dat klinkt menig leerkracht misschien vreemd in de oren. Ik had er in mijn opleiding en ook als moeder nog nooit van gehoord. Ja, ik kende de schrikreflex bij baby’s en iets met de Apgar-score, maar verder dan dat wist ik niets. Ik heb het over de reflexen van een kind die zich al in de baarmoeder ontwikkelen.

De eerste bewegingen van een baby komen voort uit reflexen: onbewuste bewegingen die worden aangestuurd vanuit de hersenstam. Gaandeweg maken die onbewuste bewegingen plaats voor steeds meer gespecificeerde bewegingen. Reflexen helpen de baby tijdens de geboorte door het geboortekanaal te komen. Daarna onder meer bij het drinken uit de borst, het huilen en bij het grijpen naar dingen. Ze maken van een hulpeloze liggende baby een kind dat leert staan en lopen.

Kinderen ontwikkelen zich vanuit hun lijf. Dat is de basis. Ze bewegen, doen, ervaren en al die ervaringen worden opgeslagen in de hersenen. Als een ontwikkeling goed is doorlopen, integreert de reflex. De informatie ligt dan vast in de hersenen en vormt geen belemmering meer voor het functioneren van het kind.

Belemmering

Toch ontwikkelt niet elk kind zich op dezelfde manier. Soms worden fases overgeslagen, waardoor een kind zich net iets anders ontwikkelt. Bijvoorbeeld door een keizersnee, of doordat een baby niet kruipt maar gaat billenschuiven. Zulke ogenschijnlijke “kleinigheden” kunnen wel degelijk invloed hebben op het latere functioneren.

Elke reflex heeft invloed op de motoriek, maar ook op het cognitieve functioneren, omdat reflexen vanuit de hersenen worden aangestuurd. Wanneer een reflex actief blijft en dus niet integreert in het lijf, kan dat invloed hebben op het leerproces. Rond het zevende levensjaar zouden in een ideale situatie alle reflexen geïntegreerd moeten zijn. Als dat niet zo is, kunnen belemmeringen in leren zichtbaar worden.

Bewegen is de basis!

Reflexen integreren door beweging. Hoe vrijer een kind zich kan bewegen, hoe beter reflexen zich ontwikkelen. Een kind die als baby veel in een maxi-cosi, wipstoeltje of loopstoeltje heeft gezeten, heeft meer kans op actieve reflexen dan een kind die vrij heeft kunnen bewegen. Een baby moet lekker kunnen liggen, rollen, kruipen, schuiven en onderzoeken. Ook later blijft dit belangrijk: kinderen moeten buitenspelen, klimmen, rennen en de wereld ontdekken.

De invloed van beeldschermen

Kinderen van nu zitten veel meer stil: voor de tv, achter een tablet of met een telefoon in de hand. Natuurlijk spelen ze ook nog binnen en buiten, maar minder dan een paar decennia geleden. Dit heeft invloed op het integreren van reflexen, simpelweg omdat er minder beweging plaatsvindt.

Wanneer reflexen actief blijven, kan dat leiden tot problemen met lezen, spellen, rekenen, concentratie of stilzitten.

“Zit nu eens stil aan je tafel!”

Om stil te kunnen zitten aan een tafeltje op school, heeft een kind goede balans en lichaamsbeheersing nodig. En daarvoor zijn geïntegreerde reflexen essentieel.

Neem de Tonische Labyrinth Reflex (TLR). Deze reflex is al in de baarmoeder van belang: bij de foetushouding (voorwaarts buigen) en tijdens de geboorte (achterwaarts strekken). Hij helpt een baby rollen, staan en lopen. Blijft deze reflex actief, dan ontwikkelt een kind geen stabiel evenwicht: elke hoofdbeweging naar voren of achteren maakt het lichaam wiebelig.

Stel je voor wat er gebeurt wanneer een kind in de klas steeds van zijn schrift (naar beneden kijken) naar het bord (naar boven kijken) moet wisselen. Zonder goede balans wordt stilzitten en focussen dan een grote uitdaging.

Nog een voorbeeld…

Een andere reflex is de Symmetrische Tonische Nekreflex (STNR). Deze reflex zorgt voor samenwerking tussen boven- en onderlichaam. Baby’s oefenen hiermee wanneer ze op handen en knieën heen en weer schommelen. Wordt deze reflex niet goed geïntegreerd, dan kruipt een baby vaak weinig of helemaal niet. Terwijl kruipen belangrijk is voor de samenwerking tussen de linker- en rechterhersenhelft.

Een actief blijvende STNR zie je terug in de motoriek: wanneer een kind met de tenen naar binnen of buiten loopt, bewegen de handen mee. Zelfs bij het schoppen van een bal zie je dat de hand meedraait. Aan tafel leidt dit tot onrust: handen moeten schrijven terwijl voeten stil moeten blijven. Kinderen vinden daar vaak een eigen oplossing voor, zoals met de knieën op de stoel zitten, de voeten om de stoelpoten haken of in een scheve houding werken.

Zo had ik een leerling in groep 8 die graag met opgetrokken benen op zijn stoel zat en op deze manier het liefst ging werken. Ik heb met hem gewerkt aan een eenvoudige oefening die hij in samenwerking met zijn ouders thuis ook toepaste en daarna kon hij gewoon recht op zijn stoel aan tafel zitten.

Zo’n kind denkt daar niet bewust over na, maar onbewust sturen de reflexen het gedrag. Voor een leerkracht lijkt het dan misschien “ongepast gedrag”, maar het lichaam volgt gewoon nog oude reflexpatronen.

Reflexen in beweging

Er zijn veel meer reflexen die, als ze niet integreren, stoorzenders kunnen zijn in de klas of bepaald gedrag versterken. Helaas is er in het onderwijs nog weinig bekend over dit onderwerp. Terwijl je er als leerkracht eenvoudig op kunt inspelen: beweging zorgt voor integratie!

Met de juiste kennis kun je dit zelfs heel gericht inzetten in de klas of tijdens gym.
• Voor integratie van de TLR helpt rollen over de lengte-as.
• Voor de STNR zijn op handen en knieën “hol-bol” bewegingen of schommelbewegingen effectief.

Dat kan zowel in de gymles als met korte beweegmomentjes in de klas. Alleen al weten dat reflexen een rol kunnen spelen, verandert hoe je naar leerlingen en hun uitdagingen kijkt!

Meer weten?

Ben je nieuwsgierig geworden en wil je meer weten? Kijk dan eens op opleiding-psychomotorischkindercoach.nl voor de studiegids met interessante cursussen.

Daar ben ik zelf ook trainer. Zo geef ik binnenkort de basiscursus “Leerproblemen de baas!” op zaterdag 24 en 31 januari in Friesland (ook op andere plekken in Nederland beschikbaar). Daarnaast verzorg ik de cursus Brain Gym® 104: 26 doelbewuste bewegingen die het leervermogen bevorderen. Meer informatie vind je op Brain Gym® Nederland.

Wil je liever met je team een workshop over psychomotoriek in de klas? Dat kan ook! Stuur mij gerust een bericht via Facebook of LinkedIn (Psychomotorisch Kindercoach Diana Venema) of Instagram (PMK Diana Venema).