Hoor jij het kind?

Misschien vind jij dit een vreemde vraag en denk je: “Natuurlijk hoor ik het kind!” Het kind horen, is echter niet enkel een vereiste competentie binnen het onderwijs, maar ook een wettelijke plicht. In deze blog zal ik wat uitleggen over leerlingparticipatie en waarom dit een wettelijke plicht is. Ook zal ik vertellen wat dit ‘recht van het kind om te worden gehoord’ inhoudt en wat dit betekent voor onderwijzers, schoolleiders en besturen. 

Ik ben thans werkzaam als zij-instroomleerkracht en coördinator burgerschap op de openbare basisschool Multatuli in Amsterdam. Daarvoor ben ik 17 jaar werkzaam geweest als advocaat, onder meer op het gebied van kinderrechten.

Wettelijke basis

Kinderrechten zijn vastgelegd in het Verdrag inzake de rechten van het kind van de  Verenigde Naties (20 november 1989). Het kind is daarmee erkend als een zelfstandige drager van rechten. In 1995 heeft Nederland dit Verdrag geratificeerd.

Artikel 12 van dit Verdrag bepaalt dat: “De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar eigen mening te vormen, het recht heeft die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid.”

Leerlingparticipatie: het recht om gehoord te worden in onderwijs

Dit recht wordt ook wel ‘het recht om gehoord te worden’ en/of ‘het participatierecht’ genoemd. Dit behoort tot de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. Het recht geldt voor alle kinderen. Uit de toelichting bij dit recht (VN, 20 juli 2009) blijkt dat er nadrukkelijk geen leeftijdsgrens wordt gesteld, omdat het opnemen van een leeftijdsgrens het recht beperkt in plaats van erkent. Uit onderzoek blijkt dat ook zeer jonge kinderen in staat zijn om hun mening te vormen (Lansdown, 2005). Alle vormen van meningsuiting, waaronder non-verbale communicatie, moeten worden geaccepteerd. De zinsnede ‘alle aangelegenheden die het kind betreffen’ dient ruim te worden opgevat. Het strekt zich uit tot alle onderwerpen die het kind aangaan. De mening moet serieus worden genomen als het kind in staat is om zich deze te vormen.

In de toelichting wordt ook advies gegeven over hoe dit recht gerealiseerd moet worden op scholen en binnen het onderwijs. Het Comité voor de Rechten van het Kind adviseert om kinderen over het navolgende te horen:

–        Het samenstellen van onderwijs- en schoolprogramma’s;

–        Discriminatie, het voorkomen van pesten en disciplinaire maatregelen;

–        Onderwijsbeleid; en

–        Individuele beslissingen ten aanzien van het kind.

Daarnaast dient, in het kader van mensenrechtenonderwijs, binnen de school geoefend te worden door kinderen met het recht om te worden gehoord. Kinderen moeten in leerlingenraden en door deelname in medezeggenschapsraden of vertegenwoordiging binnen schoolbesturen hun mening vrijelijk kunnen uiten over schoolbeleid en gedragscodes (VN, 20 juli 2009, alinea’s 105 t/m 114).

Wat betekent dit recht voor onderwijzers, schoolleiders en besturen?

Met de nieuwe Wet verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs van 1 augustus 2021 (Staatsblad 2021, 320) is een nationale wettelijke basis gelegd op grond waarvan onderwijzers, schoolleiders en besturen verplicht zijn om het participatierecht van kinderen binnen de school vorm te geven. In deze Wet wordt namelijk opdracht gegeven om kinderen binnen de school te laten handelen conform de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en moeten zij sociale en maatschappelijke competenties ontwikkelen door actief met deze basiswaarden te oefenen. Het bestuur van de school moet voorts zorgen voor een schoolcultuur waarin alle bij het onderwijs betrokken personen de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en autonomie van leerlingen als centrale spelregels hanteren en voorleven. (Kamerstukken II 2019/20, 35 352, nr. 3).

Zeer recent, op 23 oktober 2023, heeft de voorzitter van het Kinderrechtencollectief, Marc Dullaert, uitgesproken dat kinderparticipatie nog steeds onvoldoende wettelijk is geregeld in Nederland. Dit in tegenstelling tot Duitsland en Vlaanderen (nieuws.nl, oktober 2023). De nieuwe Wet verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs is inderdaad onduidelijk over hoe aan dat participatierecht vorm dient te worden gegeven. Dat kinderen een participatierecht hebben en dat onderwijzers, schoolleiders en besturen de uitoefening van dit recht door kinderen moeten creëren, faciliteren en stimuleren, is echter overduidelijk.

Mijn functie

Als coördinator burgerschap ga ik me het komende schooljaar inzetten voor het oprichten van een leerlingenraad: een belangrijke stap richting het formaliseren van het participatierecht van kinderen op school. Daarnaast vraag ik mijn leerlingen regelmatig om feedback. Mijn groep 4 is recentelijk begonnen met een weektaak. Op mijn vraag of ik nog iets anders of beter kan doen met betrekking tot hun weektaak kreeg ik als antwoord dat zij graag meer rekentaken willen. Vanzelfsprekend heb ik ‘passend belang gehecht’ aan hun mening en extra rekentaken in de weektaak opgenomen 😊.Mr. Fleur K.H. Blom

Bronnen

–        Kamerstukken II 2019/20, 35 352, nr. 3.

–        Landsdown G., 2005. The evolving capacities of the child. Innocenti Research Centre, UNICEF/Save the Children. Florence.

–        Nieuws.nl, 24 oktober 2023. Dullaert: regering luistert onvoldoende naar mening jeugd. Geraadpleegd op https://nieuws.nl/algemeen/20231024/dullaert-regering-luistert-onvoldoende-naar-mening-jeugd/

–        Staatsblad 2021, 320.

–        Verenigde Naties, 20 juli 2009. General Comment no.12, Distr. GENERAL CRC/C/GC/12.