Jenaplan onderwijs uitgelegd in drie delen.

Deel 1: De grondlegging

Klik hier voor deel 2: In deel 2 worden de uitgangspunten in kaart gebracht

Klik hier voor deel 3: In deel 3 worden er praktijkvoorbeelden gegeven.

Peter Petersen

We beginnen bij het begin: Peter Petersen afkomstig uit Jena ontwikkelde Jenaplan onderwijs. Zijn visie over het bijeen brengen van kinderen met verschillende leeftijden in één groep en de verwondering van kinderen in ere houden, stond hierbij voor hem centraal. Petersen wilde de belevingswereld van kinderen verwerken in het aanbod in zijn onderwijs. Pas in rond de jaren ’50 introduceerde Suus Freudenthal-Lutter dit vernieuwende onderwijs in Nederland.

Stamgroep

Het bijeen brengen van kinderen met verschillende leeftijden is de basis van de stamgroep. In de stamgroep is de stamgroepleider (de zogeheten leerkracht) de leider/coach en geeft naast instructie ook cursussen in het aanleren van nieuwe vaardigheden. Als stamgroepleider sta je meer ‘in’ de groep, dan ‘voor de klas’. Het liefst wordt de stamgroep zo samengesteld dat deze bestaat uit een driejarige stamgroep:
– 0-1-2
– 3-4-5
– 6-7-8
Het uitgangspunt hierbij is dat de kinderen de rol van leerling-gezel-meester ervaren. Een tweejarige stamgroep is ook mogelijk, maar pas ermee dat het dan geen combinatiegroep wordt.

Stamgroepwerk

Binnen de stamgroep wordt er de hele lesdag gewerkt met stamgroepwerk. Instructies, cursussen, leerlijnen, activiteiten, thematisch werk en leermiddelen die afgestemd zijn op de leerjaren van de stamgroep. Vanaf jongs af aan leren kinderen op een Jenaplanschool plannen. Het stamgroepwerk dat soms voor de hele stamgroep geldt, kunnen ze op hun eigen tempo verwerken. De stamgroepleider stelt hier wel tijd en criteria aan. Uiteraard zijn er ook instructies per leerdoel of vak die aan dit werk verbonden zitten, maar ook hierbij wordt dit afgestemd op de ontwikkeling en behoeften van het kind of groepje kinderen.

Voorbeeld:
• Je bent kind in leerjaar 7, maar beheerst een leerlijn aanbod uit leerjaar 6 nog niet? Dan kan het kind ook bij die instructie aansluiten om zich daarin wel te ontwikkelen. Er zijn Jenaplanscholen die ervoor kiezen om kinderen hun leerbehoefte zelf in te plannen. Welk stamgroepwerk op welke dag wordt gemaakt, bepalen zij zelf, soms ook op welke manier zij hun kennis of verwerking ervaren.

Wereld Oriëntatie

Om de verwondering van kinderen in ere te houden, staat Wereld Orientatie (afgekort W.O.) bovenaan binnen Jenaplanonderwijs.
W.O. staat voor Peter Petersen gelijk aan de belevingswereld van kinderen. Ontwikkelen en ontdekken waar kinderen interesse naar hebben en zich verder in willen verdiepen. Concreet gezien kun je de volgende vakken onder W.O. beschouwen:
– Aardrijkskunde
– Geschiedenis
– Techniek
– Biologie
– Burgerschap
– Drama
– Muziek

Alle leerlijnen die toebehoren aan deze vakken worden weggezet (voorbereid) door zorgvuldig gekozen thema’s binnen de school.
De stamgroep, bouw of hele school werkt aan een thema waar meerdere vakken in terugkomen en waarin aansluitende activiteiten worden bedacht.
Het bijzondere aan dit alles: de stamgroepleiders bedenken de start van het thema, maar het zijn uiteindelijk de kinderen die voor het verloop zorgen. Zij gaan met de stamgroepleider in gesprek om erachter te komen wat er allemaal te leren valt rondom het thema en welke vragen ze hierover hebben en antwoord op willen hebben.

Voorbeeld:
• Het thema techniek: Wij maken een Escaperoom staat centraal. Het is een schoolbreed thema en elke stamgroep bedenkt, ontwerpt en maakt een activiteit of puzzel om uit te voeren in de escaperoom. Al deze puzzels worden uitgelegd in de gymzaal en een groepje kinderen doet de PR om alle ouders uit te nodigen zo snel mogelijk uit de escape room te kunnen ontsnappen. De uitwerking is dat ouders uit verschillende stamgroepen
(inclusief grote aftelklok in de gymzaal) met elkaar de puzzels oplossen en de escaperoom uit proberen te komen. De stamgroepen, de kinderen, het is hun uitwerking, hun project en zij maken dit naar hun eigen zin succesvol.

Methode als leidraad

Naarmate deze blog vordert, zie ik je denken: hoe zit het dan met de basisvakken? Taal, rekenen, spelling, lezen? Binnen het stamgroepwerk en W.O. krijgen alle kinderen ook instructie in de basisvakken. In leerjaar 3 leren ze echt wel schrijven. Dit kan spelenderwijs naar behoefte van de stamgroep,
maar ook gewoon via een schrijfmethode. Jenaplanonderwijs staat erom bekend zo min mogelijk gebruik te maken van methodes, maar deze worden wel degelijk ingezet als leidraad of verwerkingsmateriaal. Automatiseren met rekenen kan ook worden verwerkt door rijtjes sommen te maken of met een
spelprogramma op de computer. Om de basisvakken zo goed mogelijk aan te leren, kan de stamgroepleider gebruik maken van verschillend aanbod in methodes en verwerking dat aansluit bij het thema.

Voorbeeld:
• Het thema geschiedenis: Steden en Staten staat centraal.
De stamgroepleider gebruikt verwerkingsmateriaal/methodegebonden teksten die aansluiten bij het thema. Met behulp van de methode worden de leerdoelen die hierin naar voren komen behaald. Door bij de belevingswereld van de kinderen te blijven, werkt de groep nog altijd met het thema, de daarbij behorende doelen en met verwerkingsmateriaal dat aansluit bij de stamgroep.

In dit eerste deel geef ik een globale inkijk in het Jenaplanonderwijs en hoe deze er in de school uit kan zien. De verwondering van kinderen in ere houden, is meer dan alleen de dagelijkse lessen in de stamgroep. In het tweede deel van deze drieluik, neem ik je mee in de vier uitganspunten van het Jenaplan.