Een duik in het zij-instroomtraject

Het lerarentekort is een welbekend probleem waar we op lange termijn nog niet de ultieme oplossing voor hebben gevonden, maar waar we met het zij-instroomtraject een poging wagen. In deze blog worden enkele voordelen en valkuilen van het traject beschreven, vanuit mijn eigen ervaringen, zodat geïnteresseerden een weloverwogen keuze kunnen maken en schoolleiders, bestuursleden en opleiders aan het denken worden gezet voor eventuele verbeteringsmogelijkheden.

Mijn start als zij-instromer

Mijn avontuur als zij-instromer begon in september 2020. Het jaar daarvoor studeerde ik af als pedagoog aan De Haagse Hogeschool en wist ik niet welke kant ik op moest. Als 20-jarige vond ik het ontzettend spannend om de wijde wereld in te trekken. Mijn enthousiasme veranderde al snel in een periode van afwijzing en teleurstelling. Vanwege het gebrek aan mijn werkervaring werd ik niet aangenomen bij de organisaties waar mijn voorkeur naar uitging. Om een lang verhaal kort te maken: mijn huidige werkgever gaf mij een kans en bood mij een baan aan als leerkracht met het zij-instroom traject. Het begin van een nieuw avontuur waar valkuilen zichtbaar werden, maar waar ik ook zeker de vruchten heb mogen plukken van de voordelen.

Het zij-instroomtraject

Er zijn twee voorwaarden om te kunnen starten met het traject, namelijk: je beschikt over minimaal een hbo-diploma en je hebt het geschiktheidsonderzoek behaald. Wanneer je voldoet aan de voorwaarden, kun je beginnen. Overigens wordt, naar aanleiding van het geschiktheidsonderzoek, bepaald hoe de begeleiding vorm krijgt. Dit is dus maatwerk en wordt verwerkt in het tripartiete overeenkomst. Verder bestaat het traject uit een periode van twee jaar, waarin je als startende leerkracht (vaak) meteen voor een groep staat voor twee tot drie dagen per week. Daarnaast heb je wekelijks een studiedag om de lessen te volgen, opdrachten uit te werken en je voor te bereiden op de toetsen. De inhoud van de opdrachten verschilt per lerarenopleider. Om het traject positief af te ronden, dien je in ieder geval het volgende te behalen: de landelijke toets Rekenen, de landelijke toets Nederlands en het bekwaamheidsonderzoek.

De voordelen

Het traject heeft een overschot aan voordelen om volmondig ‘ja’ te kunnen zeggen op het avontuur van een zij-instromer. Ten eerste is het de contact en relatie met de leerlingen die je verhalen geven om trots op te zijn. Bij elke familiegelegenheid had ik een verhaal waardoor mijn gezelschap vol verwondering naar het leraarschap keek. Bovendien kan het werken met leerlingen een helende werking hebben, wanneer je zelf geen zorgeloze jeugd hebt gehad. Verder was het leer-werktraject een uitkomst om actief bezig te zijn met je eigen leerproces. Als zij-instromer kun je zelf de theorie toetsen aan de praktijk en groei je tegelijkertijd tot een authentieke leerkracht. Bovendien krijg je betaald terwijl je leert en werkt. Voor hen die de verantwoordelijkheid dragen over kinderen, een huis of andere vaste lasten, kan dit een enorme opluchting zijn.

Tekort aan onderwijspersoneel

In de meting van het Arbeidsmarkt Platform Primair Onderwijs blijkt in oktober 2022 dat bijna één op de tien leraren in het primair onderwijs ontbreekt. Gedurende de afgelopen jaren heb ik gezien dat er veel op het bordje komt van het onderwijspersoneel. Medewerkers vallen uit vanwege gezondheidsklachten, levensgebeurtenissen, onvoorziene situaties, pensioenen of een wisseling van school. Dit tekort raakt niet alleen de vakbekwame leerkrachten, schoolleiders of leerlingen. Het heeft namelijk ook invloed op de startende leerkrachten die de expertise van collega’s, coaches en begeleiders nodig hebben. Het gebrek aan personeel, tijd of middelen kan het persoonlijke, grondige en intensieve begeleiding beperken. Zowel de (aankomend) zij-instromer en schoolleider zouden voorafgaand het traject zorgvuldig moeten overwegen of er voldoende draagkracht is binnen de school om de zij-instromer succesvol te laten slagen in het vak.

Pedagogisch sensitiviteit

Pedagogische sensitiviteit is een vaardigheid die moeilijk te beoordelen is in een momentopname, zoals tijdens het geschiktheidsonderzoek. De documentaire ‘’Zijwaarts de klas in’’ (NPO) laat hier een voorbeeld van zien. Volgens de assessoren heeft een kandidaat, tijdens haar geschiktheidsonderzoek, onvoldoende laten zien dat zij beschikt over de vaardigheden om voor de groep te staan. Zij besluit niet bij de pakken neer te zitten, maar gaat voor een herkansing. Uiteindelijk mag zij dus deelnemen aan het traject.

De afgelopen jaren heb ik echter ook situaties gezien waarin het omgekeerde gebeuren. Zij-instromers startten vol goede moed met het traject om er vervolgens achter te komen dat het (nog) niet bij hen past. Om dit te voorkomen dient de zij-instromer zich (voor een langere periode) te oriënteren op het werkveld. Het volgen van de ‘’Crash course’’ is hierbij een optie. Bovendien kan de schoolleider of aankomend begeleider voorafgaand aan het geschiktheidsonderzoek enkele keren de kandidaat observeren. Ondanks dat het een tijdsinvestering is aan het begin, kan dit leiden tot een soepelere integratie in de organisatie.

Confrontatie met eigen jeugd

Als de zij-instromer geen kans heeft gehad om van een zorgeloze jeugd te genieten en sommige ervaringen nog niet heeft verwerkt, kan het een uitdaging zijn om voor de groep te staan. Hierdoor was ik niet alleen bezig met het leren van een vak, maar ook met het aangaan van mijn eigen innerlijke herstel. De combinatie van deze groeiprocessen in mijn leven vergde extra inspanning. Dit heeft ongetwijfeld invloed gehad op de omgang met collega’s, leerlingen en het algemene leerproces. Aan de andere kant was het leraarschap in die tijd extra bijzonder, omdat de positieve momenten in de groep invloed hadden op mijn welzijn. Het leraarschap bracht uiteindelijk niet alleen een confrontatie met zich mee, maar ook een helende werking.

De overwegingen

Het zij-instroomtraject heeft dus meerdere voordelen en valkuilen waar je als schoolleider en (aankomend) zij-instromer rekening mee dient te houden. Voor de zij-instromer is het een periode van het opdoen van nieuwe ervaringen en momenten die bij zullen blijven, met name door het contact met leerlingen. Daarnaast kan het leer-werktraject (financieel) een uitkomst zijn. Echter is het van belang dat de schoolleider ervan verzekerd is dat er voldoende personeel is binnen de school om de zij-instromer te begeleiden.

Daarbij wordt er regelmatig gekeken naar de pedagogische sensitiviteit van de kandidaat. Voor de zij-instromer is het van belang om voldoende vertrouwen te hebben in het team. Zijn zij in staat om jou te helpen de eindstreep te behalen? Ook kan de zij-instromer alvorens de start bewust zijn van de eigen jeugd en hoe dit eventueel invloed kan gaan hebben op het traject. Mits de benoemde valkuilen ook in acht worden genomen, is het zij-instroomtraject naar mijn mening een geweldige manier om het leraarschap te beoefenen.

Het lerarentekort is een welbekend probleem waar we op lange termijn nog niet de ultieme oplossing voor hebben gevonden, maar waar we met het zij-instroomtraject een poging wagen. In deze blog worden enkele voordelen en valkuilen van het traject beschreven, vanuit mijn eigen ervaringen, zodat geïnteresseerden een weloverwogen keuze kunnen maken en schoolleiders, bestuursleden en opleiders aan het denken worden gezet voor eventuele verbeteringsmogelijkheden.

Bekijk de video

Cherrel Rakhan

Bronnen:

Arbeidsmarktplatform PO. (2023, April 4). Het personeelstekort – Arbeidsmarktplatform PO.

Home – het schoolbureau. (2023, September 19). Het Schoolbureau. 

Lieskamp, M. (2020). Werken aan pedagogische sensitiviteit in je team.

Wat is Zij-instroom in het Beroep in het po? 

Zij-instromen: leraar basisonderwijs | Onderwijsloket. (n.d.).