Wat is thematisch werken?

In dit artikel kan je over een stukje geschiedenis lezen. Wat is er veranderd in de loop van de jaren? Gaan we zien dat er niets is achterhaald? Bouwen we voort op een bekend thema? Wat komen we nu in de praktijk tegen en waarom is thematisch werken nog altijd zo relevant?

Een stukje geschiedenis.

Thematisch werken is geen nieuw concept. Sterker nog, al ver voor de komst van de PABO’s werd op kleuterscholen thematisch gewerkt. In de jaren ’80 bijvoorbeeld, werkten leerkrachten vaak twee weken lang rond een zelfgekozen thema, passend bij de actualiteit. Het werken met kleuters is allereerst een thema kiezen: waar gaan we over werken? Dan kies je iets uit de concrete leefwereld van het kind.

We hebben het nu over 1988. Kan ik raamschilderingen betrekken bij het thema? Wat is er aan materialen nodig? In mijn ervaring en herinnering werd er vooral ieder voor zich gewerkt. Hoewel dit toen ook wel anders kon. Je ging zelf met de gekozen thema’s aan het werk, alles zelf bedenken, voorbereiden, uitwerken. Elk thema duurde 2 weken.

Allereerst hebben we de thema’s die standaard bij de seizoenen horen, zoals de herfst, Sinterklaas, Kerst. Passende (prenten)boeken, verhalen, liedjes en platen erbij zoeken. Het tijdschrift Do Re Mi bood soms ook inspiratie. Niet zelden was dat ook intensief: veel kwam uit het hoofd, uit eigen creativiteit. Zeker als je elk jaar weer nieuwe lessen, thema’s, werkjes bedenkt. Waren er methodes? Niet echt. Je bouwde op je kennis en ervaringen van je opleiding en stages en je eventuele overleg met je collega(‘s) en wellicht je eigen archief. De kleuterschool was apart van de rest van de school, of al wel in hetzelfde gebouw of nog straten verderop. Het waren nog 2 verschillende scholen, hoewel de teamvergaderingen wel samen waren met het hele team. Even een kijkje in de groep met kleuters, een voorbeeld:

Er staat nu een blokkenhuis op een tafel. We hebben de begane grond met een woonkamer, een keuken
en een speelkamer. We hebben 2 verdiepingen gemaakt. En we bouwen een huis voor Marie. Woont Marie er alleen? Met wie gaat ze er wonen? Hoeveel kamers zijn er nodig? Hoe woon jij in je huis? Met wie woon jij thuis?

We luisteren naar en spelen (fantasie)verhalen over Marie en haar familie, maar ook over alledaagse en concrete ervaringen. Hoe leuk is dit om hier verder mee te gaan? Het thema kan bijvoorbeeld zijn: “ik en mijn familie” of “wonen”.

Doordat de kleuterschool en lagere school zijn samengevoegd, is het thematisch werken ook in andere groepen ontstaan. Ervaringen van het innovatieproject (bladzijde 9) uit “ Waar blijft de kleuter ” (*1) laten zien dat lagere schoolklassen de werkwijze van de kleutergroepen overnamen.

Hoe is het nu? Zijn er thema’s schoolbreed?

Inmiddels zien we dat ook midden- en bovenbouwgroepen steeds vaker thematisch werken. Vaak gebeurt dit via methodes zoals: IPC (International Primary Curriculum), Blink Wereld.Dit thematische werken houdt in dat verschillende vakgebieden (zoals taal, wereldoriëntatie, kunstzinnige vorming, soms ook rekenen) worden verbonden rondom één centraal thema. Dit kan een breed thema zijn als ‘Vriendschap’, ‘Dieren’, ‘De stad’, enzovoort. Het doel is om leerlingen betekenisvolle en samenhangende leerervaringen te bieden, waarbij ze verbanden leren leggen tussen vakken en de echte wereld.Scholen kiezen voor in de ochtend de kernvakken en voor in de middag wereldoriëntatie.

‘s Middags wordt er projectmatig aan wereldoriëntatie gewerkt. We werken zoveel mogelijk geïntegreerd. Dit houdt in dat de doelen van taal, begrijpend lezen en burgerschap aan wereldoriëntatie gekoppeld worden. ” (Citaat uit een digitale schoolgids 2024/2025)

Thema’s bij de kleuters zijn nu vaak van vakantie tot vakantie. Inmiddels wordt er ook (al lang) in de onderbouw veel met methodes gewerkt. Hoewel werken zonder methodes echt mogelijk is. Gelukkig komt dit ook nog voor, begreep ik. Werk jij zonder methodes in de onderbouw of anderen in je team?

Praktijkervaringen:

Een ervaring van een leerkracht in de onderbouw; “Zij vindt dat het thematisch werken meer betekenisvol is. Ook maakt het de leerling meer betrokken, zeker doordat iedereen zijn eigen manier van leren heeft. De kinderen onthouden het ook beter. Ook hebben ze meer hun eigen inbreng. Het thema gaat ook meer leven, bijvoorbeeld in de hoeken en door verwerking in spel. Ze zijn bij hun op school sinds kort begonnen met LIST. Hierdoor werken ze nu in de kleutergroepen met bredere thema’s, gekoppeld aan prentenboeken met rijke taal. Hopelijk gaat deze samenhang van de lessen in groep 3 door, zodat daar ook thematisch gewerkt kan worden.”

Een andere praktijkervaring, een teamlid bij een andere basisschool: “Deze school kiest 4 x per jaar een thema. Zo wordt er dan een aantal weken gewerkt bij taal, crea, schrijven. In de bovenbouw komt ook geschiedenis en aardrijkskunde erbij. 1 thema wordt dan schoolbreed aan de ouders getoond. Er is dan vaak 1 excursie bij.”

Een voorbeeld uit mijn eigen ervaring: in groep 4 werkte men met een thematische aanpak waarbij het thema in een PowerPoint was uitgewerkt. Als invaller werd van mij verwacht dat ik deze presentatie 45 minuten lang zou geven. Alleen al de spanningsboog van de leerlingen (6 tot 8 jaar oud) maakte dit niet realistisch? Geeft dit aan dat de inhoud en vorm niet goed op elkaar waren afgestemd? Hopelijk een leerpunt voor de school. Het is een belangrijk signaal dat thematisch werken méér vraagt dan alleen een PowerPoint en vaste opdrachten erna. Het gevaar is dat er bij een bepaalde methode of bij het team te veel focus op kennis komt te liggen. Als er een excursie plaatsvindt is dit toch mooi?

De kracht van betrokkenheid

Thematisch werken sluit aan bij wat we weten uit onderzoek over motivatie en leren. Kinderen leren beter als ze betrokken zijn. En betrokken raken ze pas als iets betekenis voor hen heeft.Door thema’s te kiezen die aansluiten bij hun leefwereld, interesses of actuele onderwerpen, ontstaat intrinsieke motivatie. Die betrokkenheid leidt tot diepere verwerking van de stof, meer creativiteit en nieuwsgierigheid, betere samenwerking en zelfstandiger leren. Dit is juist passend bij de 21e eeuwse vaardigheden. Kritisch denken, samenwerken, creativiteit, probleemoplossend vermogen en ook digitale leermiddelen zijn niet meer weg te denken.

Wat vraagt het van de leerkracht?

Thema’s opzetten, lessen voorbereiden, materialen verzamelen, het lokaal inrichten, kinderen meenemen in het proces. Thematisch werken vraagt iets van je. Het biedt ook veel ruimte. Ook voor co-creatie met leerlingen, voor het vormgeven van je eigen onderwijsstijl en samenwerking met collega’s. Het is dus geen keurslijf, maar een kapstok. Je kunt groot denken, of juist klein beginnen. Bijvoorbeeld met een thema van drie weken rondom herfst, boekenweek, of een actueel onderwerp.

Belangrijk: leerkrachten hoeven het niet alleen te doen. Het delen van formats, lesideeën en materialen in het team is essentieel om het werkbaar en duurzaam te maken. Thematisch werken vindt ook wel plaats bij de vakken lezen en schrijven. Echter, het is toch ook logisch om leerlingen te laten schrijven? Uiteraard is dit dan leuk om te koppelen, zoals aan lezen. Op bladzijde 23 uit “lezen en schrijven” (*2) kan je lezen over het gekozen thema verkeer en zo gaan leerlingen hun fietsverhalen opschrijven.

Conclusie;

Wat vroeger vooral bij kleuters hoorde, breidt zich dus uit naar de rest van de school. Soms is dit schoolbreed. Tijdens zo’n overgangsperiode is het zoeken: hoe geef je thematisch werken de juiste vorm als team? Kortom er zijn nog vele verschillen en dit is toch ook goed?

Bij de kleuters in de kleuterschool, was het vanzelfsprekend om thematisch te werken. Alles, muziek, taal, spel, de gehele ontwikkeling werd over het algemeen via een thema aangeboden. Als je bent opgeleid tot kleuterleerkracht dan zijn thema’s kiezen een vanzelfsprekendheid.

Door het opstarten van de basisschool is er meer gekeken hoe dit ook in de hogere groepen kan worden doorgetrokken. Ondertussen heeft de computer steeds meer zijn opmars gemaakt. Nu wordt al vaak in de hele basisschool thematisch gewerkt.

Eigenlijk gaat het dan om wereldoriëntatie, waarbij in de middag vakoverstijgend gewerkt wordt. Bij de ene school staat het nog meer in de kinderschoenen. Bij een andere school is weer een andere aanpak. Zoals 4 keer per jaar een thema schoolbreed.

In 2018 kwam ik IPC in groep 4 tegen. Fantastisch als je als school op 1 lijn kan zitten. Dat elke leerling en alle talenten tot hun recht mogen komen. Dat bij het jonge kind niet de kennis overheerst. (Daarom is ook het WSK* in het leven geroepen?) Het uiteraard aansprekende lesvormen bij de oudere leerling kan zijn. Het is belangrijk dat een thema aansluit bij het niveau van het kind. Wat spreekt het kind aan en hoe leert het het beste? Dat thematisch werken betekenisvol kan zijn. Natuurlijk ook…….Vul maar in, wat het belangrijkste is.

1 Waar blijft de kleuter? Helma Brouwers

2 Lezen en schrijven doe je samen Bea Pompert

Om verder te lezen:
Waar blijft de kleuter? Helma Brouwers
Website WSK kleuteronderwijs

https://www.slo.nl/thema/meer/10-14-onderwijs/werken-leerdoelen/leerdoelgericht-thematisch-onderwijs/

* Vloeiend van groep 2 naar 3 Aafke Bouwman en Marije Bakker

** Lezen en schrijven doe je samen Bea Pompert

Geschreven door

MarjaJonker–Hopma