Referentieniveaus

In deze blog vertel ik jullie meer over de referentieniveaus. Misschien heb je hier wel eens over gehoord of weet je wat ik bedoel als ik zeg: 1F of 1S. Wat betekent dit nu voor je lesgeven? Waarom krijg je hier pas mee te maken in groep 6? En wat heeft dit voor betekenis op de lange termijn?

Het ontstaan

Het referentiekader is ontstaan met als doel om te zorgen voor effectieve en efficiënte onderwijsprogramma’s voor taal en rekenen/wiskunde. Door middel van dit kader sluiten verschillende schooltype nog beter op elkaar aan, er kan kritischer gekeken worden naar het aanbod op de school en kan er door vervolgonderwijs specifieker gekeken worden naar het bieden van passende remediëring of uitdaging.

Binnen het referentiekader wordt gesproken over fundamentele en streefdoelen. Fundamentele doelen worden gezien als de doelen die het fundament vormen voor het kunnen functioneren in de maatschappij. Echter zijn er ook leerlingen die de fundamentele doelen snel beheersen en mogelijk behoefte hebben aan een aanbod op streefniveau. Dit sluit goed aan op het fundamenteel niveau en biedt meer uitdaging.

Taal

Voor Taal is er het niveau 1F voor het einde van het basisonderwijs en het praktijkonderwijs, 2F voor het einde van het VMBO en MBO 2 en 3, 3F voor eind Havo en MBO 4 en 4F voor eind VWO. Om de niveaus nog meer te concretiseren, is Taal opgedeeld in vier domeinen: mondelinge taalvaardigheid, lezen, schrijven en tot slot als vierde begrippenlijst en taalverzorging. Hieronder een voorbeeld van de niveaus 1F en 2F binnen het domein Mondelinge taalvaardigheid, luisteren (1.2):

1F. Kan luisteren naar eenvoudige teksten over alledaagse concrete onderwerpen of over onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling.
2F. Kan luisteren naar teksten over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling of die verder van de leerling afstaan.

Het 1F doel is dus voor het eind van het basisonderwijs en het praktijkonderwijs en 2F voor het eind van het VMBO. Echter kan 2F ook gezien worden als een streefdoel aan het eind van het basisonderwijs voor die leerlingen die 1F snel beheersen en meer uitdaging kunnen gebruiken.

Rekenen

Voor rekenen geldt wat betreft de fundamentele niveaus hetzelfde als bij taal, alleen omdat rekenen abstracter is dan taal, zijn er voor rekenen ook de streefniveaus geconcretiseerd. Zo is 1F tot en met 4F hetzelfde als bij Taal, alleen heeft rekenen specifiek, voor diegene die 1F snel beheersen en meer uitdaging kunnen gebruiken, ook nog 1S voor het eind van het basisonderwijs, 2S voor het eind van de onderbouw havo/vwo en vmbo-gt en 3S voor het eind van Havo en VWO en het eind van MBO-4 opleidingen. Echter zijn 2S en 3S geen vereiste volgens wet- en regelgeving. Kijkende naar de fundamentele niveaus van Taal is 1S hetzelfde als 2F, 2S als 3F en 3S als 4F. Zie afbeelding.

De doelen van rekenen zijn, net als bij Taal, opgedeeld in vier verschillende domeinen, namelijk: Getallen, Verhoudingen, Meten en Meetkunde en tot slot Verbanden. Een voorbeeld van de niveaus 1F en 2F binnen het domein Getallen, Getallen niveau 1F. B. Met elkaar in verband brengen (1.1):

1F. Paraat hebben: tienstructuur, getallenrij, getallenlijn met gehele getallen en eenvoudige decimale getallen.
2F. Paraat hebben: negatieve getallen plaatsen in getalsysteem.
Dan nog als voorbeeld een omschrijving van het 1Sniveau:
1S. Paraat hebben: breuknotatie herkennen ook als ¼.

Ook bij Rekenen is het 1F doel dus bestemd voor het eind van het basisonderwijs en 2F voor het eind van het VMBO. 1S is dan een streefdoel aan het eind van het basisonderwijs voor diegene die 1F snel beheersen en meer uitdaging kunnen gebruiken.

1F en 1S in de praktijk

Eerder benoemde ik al dat het 1Fniveau bedoeld is als doel aan het eind van het basisonderwijs. Concretiserend zou je ook wel kunnen zeggen, dat dit de leerlingen zijn die aan het eind van het basisonderwijs hun weg zullen vervolgen naar VMBO Basis of Kader. Vanuit het inspectiekader is besloten dat in ieder geval 85 procent van de uitstromende leerlingen eind groep 8 het fundamentele niveau moet behalen. Als een leerling op taalgebied het 2Fniveau of bij Rekenen 1S behaald, dan voldoet de leerling aan de richtlijnen voor de doorstroom naar VMBO T, Havo of VWO.

Vanuit de inspectie is bepaald dat het percentage uitstroom op streefniveau mede bepaald wordt door de schoolweging en dat dit 30 tot 67 procent van de 1F uitstroom moet zijn. Mocht een leerling overigens niet in staat zijn, om welke reden dan ook, om het fundamentele niveau te behalen, dan is het zaak voor de school om met passende leerroutes te komen. Aan het eind van het basisonderwijs zouden deze leerlingen mogelijk hun weg kunnen vervolgen naar het praktijkonderwijs om daar alsnog de fundamentele doelen te behalen.

Leerlingvolgsystemen en differentiatie vanaf groep 6

Sommige leerlingvolgsystemen en methoden geven vanaf groep 6 aan in welke richting een leerling gaat, richting het fundamenteel of streefniveau. Dat gebeurt vanaf groep 6, omdat er voor die tijd nog vrij weinig over te zeggen valt. Veel van de lesstof tot en met groep 5 schaart zich onder de fundamentele doelen.

Daarnaast komt het niveau eind groep 6 overeen met de beheersing van het 1Fniveau. Dat wil dus ook zeggen dat veel aangeboden lesstof in groep 7 en delen in groep 8 zijn bedoeld voor de 2F en 1Sleerlingen. Denk hierbij bij Taal onder andere aan het schrijven van overtuigende teksten met behulp van argumenten en bij Rekenen de beheersing van een groot deel uit de leerlijnen over breuken, procenten en verhoudingen. Dit is lesstof welke voor leerlingen die uitstromen op VMBO Basis of Kader nog niet beheerst hoeft te worden aan het eind van het basisonderwijs, gezien dit niet valt onder het fundamentele niveau.

De fundamentele en streefniveaus kunnen een handige tool zijn om inzichtelijk te krijgen welke doelen voor een leerling relevant zijn. Denk hierbij aan leerlingen die mogelijk in groep 7 een voorlopig advies VMBO Kader hebben gekregen. Zou je deze leerlingen dan mee laten doen met lessen die voor hen op dat moment niet van belang zijn en mogelijk zelfs voor frustratie zorgen bij onvoldoende beheersing en begrip? Of bekijk je wat wel voor hen van belang is en sluit je hierop aan door te investeren in hiaten binnen de fundamentele doelen?

Op dit moment zijn er al methoden die hierop aanhaken. Zo geeft de taalmethode Staal aan rekening te houden met de referentieniveaus en dit geldt ook voor de rekenmethoden Wereld in Getallen en Pluspunt. Een aantal methoden hebben hier zelfs speciaal werkboekjes voor ontwikkeld.

Verwachtingen

Ik heb deze blog geschreven met het doel de referentieniveaus wat te verhelderen. Daarnaast ben ik mij met behulp van deze doelen bewust van wat ik van mijn leerlingen mag verwachten. Uiteraard is het goed om hoge doelen te stellen, moet de lesstof niet te gemakkelijk worden en willen we onderpresteren juist ontmoedigen.

Maar wees je bewust van die ene leerling in groep 6 die het moeilijk heeft met de lesstof en over de hele linie een functioneringsniveau van groep 4 of 5 heeft. Eigenlijk heeft hij of zij nog twee hele schooljaren voor zich om de fundamentele doelen te bereiken, voordat de overstap naar het VO wordt gemaakt. Uiteraard geldt dit ook voor de 2F/1S leerling. Wees niet teleurgesteld als bepaalde doelen nog niet behaald zijn op 1F of 2F/1Sniveau. Het is een proces van meerdere schooljaren en mogelijk dat de referentieniveaus je hierbij kunnen ondersteunen.

Melissa Hoorn