In vrijwel iedere groep zitten kinderen met gedragsuitdagingen. Het is onze taak als leerkracht om daar op een passende wijze mee om te gaan. Daarbij is het onze uitdaging om dit moeilijke gedrag los te zien van het kind. Het kind vertoont namelijk negatief of moeilijk gedrag, maar het is niet zijn of haar gedrag. Maar hoe kun je hier mee omgaan? In deze blog gaan we dieper in op positiviteit en hoe dit een waardevolle bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van kinderen.

De filosoof Aristoteles zei het honderden jaren voor Christus al: “Alles wat je aandacht geeft, groeit.” Wanneer je een kastanje in de grond plant, dan heeft dat de potentie om uit te groeien tot een krachtige, stevige boom. Dit zaadje heeft daarbij wel de juiste omstandigheden nodig: licht, zuurstof en water. Ontbreekt één van deze elementen, dan zal de kastanjeboom veel minder kans hebben om te groeien.

Samen groeien en bloeien

De mens groeit óók wanneer je het aandacht geeft. In de eerst plaats door te voldoen aan de fysiologische basisbehoeften, maar daarna ook in zekerheid, sociale acceptatie, waardering en zelfactualisatie (Maslow, 1987). Daarbij hoort dus ook het geloven in de kracht van kinderen zelf. Dat principe ligt aan de grondslag van mijn ‘zijn’ als leerkracht. Ben ik positief, dan resulteert dat sneller in gewenst gedrag. Ik ga dan ook uit van de kracht en het doorzettingsvermogen van kinderen op alle vlakken. Niet kijken naar de belemmeringen van het kind, maar juist naar de mogelijkheden. Mogelijkheden zijn er namelijk vrijwel altijd, alleen moet je soms goed en langdurig zoeken en de situatie passend maken.

Wanneer een kind (in)ziet dat het iets kan, zal het kind zich goed voelen en dit vaker willen ervaren. Daar hoort ook bij dat je soms een spiegel voor krijgt, zonder oordeel of beloning. Dat levert informatie op waar het kind uiteindelijk zelf weer mee verder kan in zijn denken en handelen. Feedback komt hierin voor het grootste deel uit het kind zelf, daardoor stimuleert het de wil om door te zetten in zijn eigen proces (Hattie, 2012). De leerkracht is hierbij ondersteunend en begeleidend.

Positieve ontwikkelingspsychologie

De positieve ontwikkelingspsychologie, die opkwam in de jaren 90 van de vorige eeuw, gaat uit van die krachten van het kind. Seligman, Steen, Park & Peterson (2005) benoemen het ‘Nikki-Principe’ als een van de startpunten van de positieve psychologie. In dit principe wordt aan de hand van een voorbeeld uitgelegd dat het uitgangspunt in de opvoeding van kinderen positiviteit moet zijn. Het moet gaan om benoemen, stimuleren en ontplooien van sterke kanten en talenten van het kind.

Sociale ecologie

De sociaal-ecologische theorie van Bronfenbrenner (1992) sluit goed aan bij de positieve psychologie. Het gaat namelijk uit van de gelaagdheid in de ontwikkeling van kinderen. Hij noemt zes verschillende factoren die invloed hebben; het individu, het micro-, meso-, exo- macro- en tenslotte het chronosysteem. Deze lagen hebben invloed op het gedrag van het kind.

Het sociaal-ecologische model (figuur 1) laat zien dat de ontwikkeling van het gedrag van een kind altijd vanuit- en binnen meerdere contexten plaatsvindt. Er kan vanuit het sociaal-ecologisch model dus worden gesteld dat negatieve gedragingen nooit alleen maar bij het kind zelf liggen. Het gedrag is slechts een gevolg van een mismatch van verschillende factoren; bijvoorbeeld het kind met de schoolomgeving of het kind met een ontstane situatie. Daarnaast laat het sociaal-ecologische model zien dat de manier waarop de leerkracht als professional denkt over kinderen, invloed heeft op de manier waarop de leerkracht met kinderen om gaat.

Samen groeien en bloeien

Maar hoe vertaal je dit naar de praktijk? En hoe maak je dit zichtbaar voor kinderen? Vragen die logischerwijs voortvloeien uit bovenstaande theorieën. Hierbij drie praktische voorbeelden die de saamhorigheid versterken en de kracht van positiviteit laten zien.

Voorbeeld 1: De roze bril

We zijn al snel geneigd om het negatieve gedrag van kinderen te benoemen en te corrigeren, wat soms kan resulteren in een blinde vlek. We zien daardoor alleen nog maar het negatieve gedrag en vergeten het positieve gedrag te zien en te benoemen. Stel jezelf daarom eens als doel om één dag of week alleen maar het positieve gedrag van kinderen te benoemen. Negeer het negatieve gedrag, tenzij het gedrag zodanig gevaarlijk wordt dat het de veiligheid van het kind zelf, de klasgenoten of van jou als leerkracht in gevaar brengt. Je zult al vrij snel merken dat kinderen die positieve bekrachtiging ook willen krijgen en dat ze dus ook het gewenste gedrag gaan laten zien. Wanneer je dit ziet, benoem dat dan ook!

Voorbeeld 2: De vruchten plukken

Betekenis geven aan positief gedrag kan ingewikkeld zijn, zeker als kinderen vragen naar het waarom. Het lukt dan nog wel om uit te leggen ‘waarom’ je bijvoorbeeld aardig voor elkaar moet zijn, maar om dat ‘waarom’ ook zichtbaar te maken is een stuk lastiger. Toch kan het heel simpel: Plant met elkaar een zaadje en pluk daarna de vruchten. Hierbij kan een T-schema ook nog helpend zijn: Wat zie ik en wat hoor ik bij dit gewenste gedrag? Dat geeft namelijk handvatten aan kinderen.

Koop daarnaast een potje, wat aarde en wat zaadjes, bijvoorbeeld tomaatjes. Schrijf met elkaar het gewenste gedrag op het potje en geef het plantje iedere keer wat ‘aandacht’. Dit kan op momenten zijn dat het goed is gegaan, maar ook op momenten dat er geleerd is. Groeien gaat immers met vallen en opstaan. Door structureel hier aandacht aan te besteden en het plantje ‘aandacht’ (en dus ook water) te geven, groeit het. En dat zullen de kinderen zien! Hoe mooi is het dan om er dan ook aan het einde met elkaar de vruchten van te kunnen plukken, letterlijk en figuurlijk!

Voorbeeld 3: Missie ei

Zorgen voor elkaar, opletten, voorzichtigheid, het houden aan (gezamenlijke) afspraken, maar ook samenwerken aan een gemeenschappelijk doel staat vaak centraal in de klas. Groepsvorming speelt hierbij een belangrijke rol, want de (in)formele leiders zullen al snel het voortouw nemen en het proberen te regelen. Om dan toch iedereen te blijven betrekken bij een proces is het derde en laatste voorbeeld interessant: missie ei.

Geef ieder kind een eigen (gekookt) ei om voor één dag te verzorgen. Hierbij geldt maar één vaste regel: Het ei mag niet kapot gaan, dus ook niet barsten of scheuren. Schat met elkaar in hoeveel eieren er aan het einde van de dag nog heel zijn. Stel een realistisch, maar ook uitdagend doel, dit helpt in de ijverige inzet van de kinderen. Het kan zijn dat er al vrij vlot één of meerdere eieren sneuvelen. Maak daar een leermoment van en los dat met elkaar op.

Dat kan door een of twee extra eieren achter de hand te hebben, maar ook door op dat moment het gesprek met elkaar aan te gaan over voorzichtigheid en samenwerken. Want: hoe zorgen we er samen voor dat de eieren heel blijven tot het einde van de dag? En hoe reageer je als iemand per ongeluk een ei laat vallen of breken? Maak ook ruim tijd om aan het einde van de dag met elkaar de mooie momenten te evalueren. Leermomenten, hilariteit, saamhorigheid, positiviteit, mooie gesprekken en toewijding gegarandeerd!

Daphne Hulsker

Bronvermelding

Bronfenbrenner, U. (1992). Ecological systems theory. Six theories of child development: Revised formulations and current issues. T-
Hattie, J. (2012); Visible learning for teachers – Maximizing impact on learning.
Kail, R.V. & Cavanaugh, J.C. (2014). Human Development: A Life-Span View.
Maslow, A.H. (1987). Motivation and personality.
Seligman, M.E.P., Steen, T.A., Park, N. & Peterson, C. (2005). Positive Psychology Progress. Empirical validation of interventions.