Voor ieder kind het best passende onderwijs: Hoe dan?

Als leerkracht in het basisonderwijs sta je dagelijks voor de uitdaging om met de diverse niveaus in je klas om te gaan. Elk kind heeft nu eenmaal eigen behoeften en unieke capaciteiten. In deze blog deel ik mijn ervaring als leerkracht en intern begeleider over differentiëren, hoe je leerlingen met andere niveaus kunt ondersteunen en wat E-learning daar in de toekomst aan kan bijdragen. In deze blog gaan we dieper in op differentiatie in de klas en passend onderwijs.

Uit eigen ervaring

In mijn jaren als leerkracht van de onderbouwgroepen heb ik gemerkt dat het tempo waarin mijn leerlingen leerden zeer uiteenlopend kon zijn. Sommige leerlingen hebben de leerstof snel onder de knie, terwijl anderen veel meer of juist veel minder tijd en oefening nodig hebben. Bij sommige leerlingen kun je als leerkracht nauwelijks aan hun leerhonger voldoen, terwijl je bij anderen altijd het gevoel hebt tekort te schieten, omdat je niet genoeg tijd kunt inplannen voor de broodnodige extra instructie, herhaling en oefening op maat.

Leerlingen onderwijs bieden dat bij ze past

Op 1 augustus 2013 trad de wet Passend onderwijs in werking. Deze wet is bedacht om ervoor te zorgen dat elk kind het beste uit zichzelf haalt. Om dit te bereiken is het nodig dat alle leerlingen goede ondersteuning krijgen en dus op het best passende niveau onderwijs krijgen. Dat geldt voor alle leerlingen, inclusief de kinderen met leer- en/of gedragsproblemen. Als de ondersteuningsmogelijkheden op de basisschool niet meer voldoende zijn voor een optimale leerontwikkeling, wordt een leerling nog steeds naar een speciale school verwezen. Maar als het ook maar even kan, blijven ook ‘zorg’leerlingen op de gewone basisschool. Het heeft ervoor gezorgd dat er op basisscholen tegenwoordig een uitgebreid intern en extern ondersteuningskader is ontwikkeld, waarover je hieronder meer kunt lezen.

Differentiëren

Als leerkracht zul je herkennen dat kwalitatief goed onderwijs vraagt om differentiatie, zodat je in je groep zo goed mogelijk aan de uiteenlopende behoeftes van je leerlingen kunt voldoen. Dit kan bijvoorbeeld door te differentiëren in de duur van de instructie. Op de meeste scholen verdeelt de leerkracht de klas na een toetsperiode over drie niveaus. Moderne methodes houden hier al rekening mee en bieden bijvoorbeeld één-, twee- of drie-ster opgaven aan. Welke namen er ook aan gegeven worden, het komt altijd neer op de volgende indeling:

Basisniveau groep

Dit is het passende niveau voor de meeste kinderen. Het gaat hier om gemiddelde leerlingen, die zelfstandig aan de slag kunnen na de standaard klassikale instructie van de leerkracht. Ze stellen tussendoor soms een vraag en hebben af en toe misschien wat extra instructie nodig, maar ze kunnen in het algemeen zelfstandig werken aan hun opdrachten.

Verlengde instructieniveau groep

Deze groep bestaat uit leerlingen die de leerstof moeilijker oppikken. Naast de reguliere instructie krijgen zij verlengde instructie. Deze kinderen hebben vaak ook extra of ander oefenmateriaal nodig om de basisvaardigheden in een rustiger tempo aan te leren. Dit kan betekenen dat je hen als leerkracht aan de instructietafel extra, specifiekere uitleg geeft en daarvoor bijvoorbeeld leermaterialen gebruikt, totdat ze de leerstof begrijpen en zelfstandig verder kunnen werken.

Boven gemiddelde niveau groep

Dit zijn de kinderen die snel nieuwe vaardigheden leren en vaak hoog scoren op toetsen. Zij hebben niet veel instructie nodig en kunnen vaak al snel zelf aan het werk. Deze kinderen kunnen meestal ook elkaars vragen beantwoorden en vinden het fijn om met elkaar complexere opgaven op te lossen, waardoor ze hun kennis verder uitbreiden.

differentiëren kan er ook anders uitzien, bijvoorbeeld door te differentiëren naar resultaat. Hierbij formuleer je een minimumdoel voor de hele klas. Alle kinderen volgen dezelfde instructie, wat betekent dat je je volledig kunt concentreren op één kennisrijke les. Differentiëren doe je dan achteraf, tijdens de verwerking van de (open) opdrachten, die elk kind op eigen niveau kan uitvoeren of die aangepast zijn aan de mogelijkheden van het kind. Sommige leerlingen, die extra instructie nodig hebben om het minimumdoel te behalen, kun je pré-teaching aanbieden. Dit houdt in dat jij zelf, een stagiaire of een onderwijsassistent vóór de les alvast een passende, voorbereidende instructie geeft aan deze leerlingen. Ook is het mogelijk om een zwakkere leerling tijdens de verwerking te laten samenwerken met een klasgenoot, zodat ze samen tot een goed resultaat kunnen komen.

De Plus-klas

Steeds vaker kunnen leerlingen met een hoog gemiddeld niveau één dag per week naar een groepsoverstijgende of zelfs schooloverstijgende Plusklas. In een Plusklas krijgen alle hoogbegaafde kinderen van één school, of soms van een hele onderwijsstichting, als één groep les. Deze lessen zijn gericht op het verbreden en verdiepen van de basisschool-kennis. Denk bij het verbreden van kennis bijvoorbeeld aan filosoferen met kinderen, het aanbieden van Spaans of leren schaken. Verdieping van kennis kan bijvoorbeeld door het geven van uitdagende, vakoverstijgende opdrachten over de vakgebieden die alle basisschoolleerlingen gewoonlijk aangeboden krijgen.

In zo’n gelijkgestemde peergroep als de Plusklas wordt rekening gehouden met de specifieke onderwijsbehoeften van meer- en hoogbegaafde kinderen: Omdat deze leerlingen een hoog IQ hebben en vaak hoog scoren op creativiteit en oplossingsgerichtheid, is het belangrijk dat ze in de Plusklas opdrachten krijgen die hier een appèl op doen. In de Plusklas is ook aandacht voor de mogelijk zwakke punten van zeer makkelijk lerenden, zoals het het ontwikkelen van executieve vaardigheden. Executieve vaardigheden hebben een controlerende en aansturende functie. Een voorbeeld hiervan is het inzetten van je doorzettingsvermogen als de aangeboden leerstof toch ook voor hen wel eens moeilijk blijkt te zijn.

Dyslexiezorg

Zwakke lezers kunnen aanspraak maken dyslexiezorg, waarbij de gemeente verantwoordelijk is voor vergoeding van dyslexieonderzoek en van een eventuele dyslexiebehandeling. Voordat hierop aanspraak gemaakt kan worden, zijn scholen echter altijd eerst zelf aan zet: Zij moeten ervoor zorgen dat leerlingen kwalitatief goed en passend onderwijs krijgen door gestapelde ondersteuning te bieden. Dat betekent dat er (1) goed en gedifferentieerd lees- en spellingonderwijs in elke klas wordt gegeven. Wanneer bij leerlingen vervolgens alsnog een lees- en/of spelling achterstand wordt gesignaleerd krijgen zij (2) extra ondersteuning in de klas. Dat betekent bijvoorbeeld dat het kind is ingedeeld in de verlengde instructie niveau groep en dat het daarnaast dagelijks extra hulp krijgt tijdens het werken aan de instructietafel.

Als daarna blijkt dat een leerling nog intensievere lees- en spellingondersteuning nodig heeft, gaat bijvoorbeeld de onderwijsassitent (3) buiten de klas specifieke lees- en/of spellingproblemen herhalen en oefenen. Als na een bepaalde periode van ondersteuning blijkt dat de leerling met lees- en/of spellingproblemen nauwelijks vooruitgang heeft geboekt, kan dat aanleiding zijn om de leerling (4) door te verwijzen voor een vergoed dyslexieonderzoek. Tijdens de loop van het onderzoek en de eventuele dyslexiebehandeling loopt de op school ingezette ondersteuning gewoon door. De verantwoordelijkheid voor ondersteuningsniveau 1, 2 en 3 blijft dus bij het onderwijs liggen, terwijl die voor ondersteuningsniveau 4 – in opdracht van de gemeente – bij de specialistische zorgaanbieder ligt.

Hoe kunnen we Anne helpen?

Hoe goed ik ook altijd mijn best deed om al mijn leerlingen in de drie beschikbare groepen onder te verdelen en ze daarbij allemaal voldoende aandacht en hulp te geven, toch had ik er altijd wel één of twee bij die niet binnen de gestelde kaders vielen. Zoals bijvoorbeeld Anne, die in de boven gemiddelde niveau groep rekenen zat, maar met spelling ruim twee jaar achterstand had. Hoewel deze leerling inmiddels buiten de klas extra werd begeleid, werd Anne ook geacht met de spellinglessen in de klas mee te doen.

De instructie kon Anne altijd nog wel goed volgen. Maar daarna kwam de verwerking van de lesstof en dan zat Anne altijd enorm te zuchten. Hoe vaak ik ook naar Anne toeliep voor nog wat extra individuele instructie, een helpende hand of wat bemoedigende woorden: De vinger van deze leerling was alsnog vaak in de lucht, omdat het verwerken van de leerstof echt te moeilijk en dus erg frustrerend was.

De toekomstige mogelijkheden van E-learning

Heel fijn had ik het voor Anne gevonden wanneer er de mogelijkheid was geweest om achter een laptop te gaan zitten, om zo de spellingvaardigheid op eigen niveau verder te ontwikkelen met behulp van een E-learning. Een E-learning spelling die alle Annne’s binnenkort de mogelijkheid geven om zelfstandig eerst instructie te ontvangen via bijvoorbeeld korte (gesproken) teksten en filmpjes, om vervolgens door interactieve verwerkingselementen als bijvoorbeeld quizzes, leesopdrachten en invuloefeningen desbetreffende spellingcategorie te oefenen, en daarna met een dictee te controleren in hoeverre ze de leerstof al kunnen toepassen.

Wat vind jij?

>Door de introductie van Passend Onderwijs is er op scholen een breed scala aan mogelijkheden ontstaan om ervoor te zorgen dat elk kind het beste uit zichzelf kan halen. Lukt het jou altijd om elk kind het best passende onderwijs te bieden?

>Zou jij voor een leerling zoals Anne een E-learning spelling als individueel en zelfstandig te doorlopen manier van op-eigen-niveau-leren willen inzetten?

>Heb jij kinderen in de klas (gehad) met leerproblemen voor andere vakken? Welk type E-learning zou hierbij ondersteunend kunnen zijn?

Ik zou het heel fijn vinden als je je gedachte naar aanleiding van bovenstaande blog en vragen met me zou willen delen via: [email protected] Dankjewel!

Inge Wessels