Waarom extra oefenen met lezen niet altijd werkt!

Kinderen die tijdens het lezen veelvuldig in de ogen wrijven, scheef op hun stoel zitten, één oog afdekken tijdens het lezen, rode en of tranende ogen hebben, hebben één ding gemeen met elkaar; het lezen kost hun veel energie.

Het zijn waarschijnlijk de kinderen die zich maar kort kunnen focussen tijdens het lezen, regelmatig kwijt zijn waar ze zijn gebleven, radend en/of spellend lezen, moeizaam tot automatiseren komen, snel afgeleid raken en zich daardoor moeilijk kunnen concentreren op de taak.

De oplossing lijkt om deze kinderen extra leeskilometers te laten maken, veel woordrijtjes mee te geven voor thuis om te oefenen. Het geven van extra instructie met lezen, het geven van leesbegeleiding buiten de klas of laten onderzoeken op dyslexie. Het leesplezier is vaak ver te zoeken.

Stop met woordrijtjes lezen

Even vooropgesteld om te leren lezen heb je oefening, herhaling en leesmotivatie nodig. Vooral dat laatste is enorm belangrijk om leerlingen aan het lezen te krijgen. Die leesmotivatie krijg je niet door woordjes lezen.
Woordrijtjes zijn eigenlijk alleen nuttig in het eerste half jaar van groep 3. Woordlezen heeft namelijk geen invloed op de snelheid van de algemene woordherkenning op tekstniveau. Daarnaast is het woordlezen oersaai. Ga liever tekstlezen.

Waar lees je mee?

Er is echter nog iets wat ik graag onder jullie aandacht zou willen brengen als het om lezen (en ook schrijven en rekenen) gaat. De OGEN. Van al die lettertjes, woorden maken en tenslotte zinnen …lukt alleen als de ogen fijn meebewegen van links naar rechts en van boven naar beneden. Er moet dus een goede oogmotoriek zijn. Zonder een goede oogmotoriek zal het leren lezen een hele uitdaging zijn voor je leerling.

De spiertjes van de ogen, zijn de kleinste spiertjes in ons lichaam en zijn pas volledig ontwikkeld rond het 7de jaar. Deze spiertjes zijn nodig om de ogen soepel heen en weer te laten bewegen van links naar rechts en van boven naar beneden. Lukt dit niet dan kan het zo maar zijn dat de letters en woorden wiebelen of dat je niet meer weet waar je gebleven bent met lezen, een zin dubbel leest of over de woordjes heen springt. Daarnaast heeft het niet goed kunnen volgen van woorden invloed op het automatiseren, leessnelheid en tekstbegrip.

Van de 8 kinderen die ik afgelopen schooljaar mocht begeleiden met betrekking tot het technisch lezen, heb ik er 5 doorgestuurd naar een functioneel optometrist, oogarts/orthoptist. Drie van hen hebben een bril gekregen en één leerling heeft keihard middels visuele training moeten werken om een operatie aan de ogen te voorkomen omdat de ogen niet voldoende konden convergeren waardoor er constant een dubbelbeeld aanwezig was.

En dan wordt het alleen maar vervelender

Je kan je voorstellen dat als het beeld onrustig is, je het ook niet fijn vindt om te lezen. Zo beland je in een vicieuze cirkel. Je moet lezen en oefenen en kilometers maken, maar het kost je heel veel energie en inspanning. Dit heeft weer tot gevolg dat je, je maar kort kan concentreren op het lezen.
Stress ligt op de loer. Stress gaat ook op de spieren rond de ogen zitten met als gevolg wazig zicht. Zo wordt lezen nog lastiger om informatie op te nemen en te onthouden.
Je leest het al wel, ik ben geen voorstander van alleen maar oefenen, oefenen, oefenen met lezen. Betekent dat dan, dat je helemaal niet moet oefenen? Nee natuurlijk niet, maar met alleen maar lezen los je het probleem niet op.

En dan lukt het wel

De sleutel tot leessucces is plezier blijven houden in het lezen. Dat plezier lukt niet als het lezen niet fijn gaat. Het eerste wat we dan te doen hebben is kijken wat de ogen doen. Kunnen de ogen een voorwerp volgen of floepen de ogen weg. Gebeurt, dat laatste dan is er werk aan de winkel.
Net als dat je rennen voor een marathon opbouwt, zo doe je dat ook met de ogen. Stap voor stap train je de spieren, totdat ze steeds beter een voorwerp kunnen volgen.
Niet alleen de oogspieren bepalen of de ogen lekker kunnen lezen. Ook het evenwicht is hierbij belangrijk.

Hoe dan?
Nou stel je voor dat je moeite hebt met het evenwicht bewaren, dan kan het zijn dat je- zonder dat het voor het oog zichtbaar is- de hele dag moet compenseren om je beeld ‘recht’ en stil te krijgen. Daar worden de ogen dus ook heel wiebelig en moe van. Dat kost ontzettend veel energie en gaat ten koste van de concentratie.

Tips die helpen om fijner te gaan lezen

1.Ga met je vinger langzaam heen en weer voor je leerling. Laat je leerling met twee ogen de vinger volgen. Doe dit daarna met allebei de ogen apart. Wat zie je? Kunnen de ogen je vinger volgen of maken de ogen kleine sprongetjes of wordt je leerling misschien wel moe van deze oefening en zakt hij steeds verder in elkaar. Als je ziet dat het volgen van je vinger niet lukt, de ogen sprongetjes maken, dan is het verstandig dat je leerling tijdens het lezen bij wijst. Wees hier alert op. De ogen blijven dan beter gefocust op de tekst, je leest daardoor beter. Bijwijzen kan met je vinger, maar ook met een pen, potlood of stokje.

2.Laat je leerlingen regelmatig de ogen ontspannen door te palmeren. Laat je leerlingen de handen tegen elkaar wrijven totdat ze gaan tintelen. Maak een kommetje van de handen en leg die op je gesloten ogen. Hou dit 15 tellen vast. Vervolgens wrijven ze nog een keer in de handen, maken weer een kommetje en kijken nu met open ogen 15 tellen in de handen.

3.Om de oogmotoriek te versterken zijn punt naar punt tekeningen zinvol. Een goede oefening voor de oogbeweging is het volgen van lijnen. Je kent ze wel, die tekeningen die je vaak tegenkomt in vakantie boekjes. Door punten of cijfers met elkaar te verbinden ontstaat er een tekening. Leuke voorbeelden hiervan kan je vinden op pinterest. Heeft je leerling moeite met de oogvolgbeweging, kopieer de tekening dan op een A3 vel.

4.Voorbereidende oogoefeningen voordat je gaat lezen. Regelmatig hebben kinderen die moeite hebben met lezen ‘strakke’ spieren in de ogen. De oogvolgbewegingen gaan dan niet soepel. Lezen kost energie en is soms ook pijnlijk. Wat kan helpen om de ogen wat ‘los’ te maken zijn oogbewegingen. Laat de ogen van links naar rechts bewegen, van onder naar boven, laat de ogen naar linksboven kijken, naar rechtsboven, knijp de ogen dicht en spreid de ogen wijd open.

5.Laat kinderen, wanneer ze lezen, hun boekje op een verhoging leggen. Denk hierbij bv aan een tablethouder. Op deze manier is de nek het meest ontspannen als je gaat lezen. Ontspannen nekspieren zorgen ook weer voor ontspannen oogspieren.

6.Tot slot laat de ogen bij twijfel checken door een visueel screener, functioneel optometrist aangesloten bij functionele oogzorg Nederland(via https://www.info-fo.nl/ ) of oogarts/orthoptist.

Is lezen nog geen feestje

Een goede controle over de ogen en de oogspieren is dus belangrijk in het (leren) lezen proces. De ontwikkeling van het lijf speelt een belangrijke rol bij het leren. Het evenwicht en de ogen zijn hier een klein, maar belangrijk onderdeel van. Deze versterk je door te bewegen.
De basis van het leren wordt gelegd in de kleuterjaren, maar loopt door tot de leeftijd van ongeveer 8 jaar. Dat betekent dat ook in de groepen 3 en 4 er nog veel aandacht mag zijn voor bewegen om zo de basisvaardigheden VOOR het leren te stimuleren.

Jiska Bijvoet