Verlangen als motor voor ontwikkeling

Ieder mens heeft het verlangen om zich te ontwikkelen. Dat is er altijd. Soms latent aanwezig op de achtergrond en soms prominent in gedachten en handelen. De belangrijkste taak van de leerkracht is dat verlangen te vangen en in te zetten, zodat een kind gemotiveerd aan de slag gaat met het geleerde in het kader van ontwikkelingsgericht onderwijs. Maar hoe doe je dat? In dit artikel beschrijf ik een voorbeeld van kleuters en koppel dit aan de werkwijze en didactiek van de Marimbaschool.

In de kleuterklassen is het thema ‘bouwen’. Tijdens een wandeling door de nieuwbouwwijk waar de meeste kinderen wonen, hebben we een huis in aanbouw gezien. De metselaars waren bezig met het metselen van een muur en de kinderen leerden het belang van trapsgewijs bouwen. Ook zagen we verschillende soorten huizen en flatgebouwen.

Terug in de klas worden er volop huizen gebouwd en getekend. Drie jongens in de bouwhoek bouwen een flatgebouw. Ze overleggen hoe ze dat gebouw het beste kunnen bouwen en hoe hoog ze willen dat het gebouw wordt. De leerkracht loopt langs en ziet de hoge betrokkenheid bij het bouwen. Ze besluit een interventie te doen: “Wauw, wat een hoog flatgebouw!” “Maar… hoe komen de mensen op de bovenste verdieping nu in hun huis?” De jongens bedenken dat er een trap of een lift moet komen. Maar hoe maak/bouw je dat? Ze beginnen met een trap, maar dat blijkt toch lastig zo hoog. “Ze moeten wel heel hoog lopen nu, juf!”

“Hoe kunnen we het anders doen?” vraagt de leerkracht.

“Een lift is beter, maar dat is moeilijk, want hoe kan die omhoog komen dan?” reageert een kind.

“Hoe gaat een lift omhoog eigenlijk?” vraagt de leerkracht.

“Misschien met een stevig touw?” zegt een kind. “Hebben we dat?” ” Zullen we eens kijken in het magazijn?”, reageert de leerkracht.

In het magazijn zien de kinderen niet alleen een touw, maar ook een klein schoenendoosje: “Dit kunnen we gebruiken!”

Nadat het touw is vastgemaakt aan het doosje, ontstaat het volgende probleem: hoe hijs je dat omhoog? Er worden verschillende constructies verkend en het klemmen tussen blokken blijkt toch het beste. Nu testen of het echt werkt: verschillende duplopoppetjes gaan in de lift en de lift kan omhoog! De rest van de speel-werktijd wordt gebruikt om de lift mooier te maken: de lift wordt beplakt met papier.
Aan het eind van de speelwerktijd presenteren de jongens trots hun lift aan de andere kinderen.

Het vangen van verlangen

Waarom nu dit voorbeeld en hoe verhoudt zich dit tot betekenisvol leerkrachthandelen dat de kinderen in ontwikkeling brengt? Op de Marimbaschool hebben we de visie dat we onszelf ons leven lang ontwikkelen. Vanuit hoe bewust je bent over jezelf en wat je kunt, laat je bepaald gedrag zien. Daarmee kom je in contact met de buitenwereld. Je ziet of hoort iets nieuws en wilt dat ook toepassen.

Daaruit kan een verlangen ontstaan om iets nieuws te leren, bijvoorbeeld een lift bouwen bij je flatgebouw. Of kinderen willen iets wat ze al kunnen en leuk vinden verder uitbouwen en verfijnen. In dit voorbeeld gebruiken de kinderen wat ze gezien hebben van de metselaars in hun flatgebouw, om hun gebouw nog steviger te maken. Zodra kinderen er dan mee oefenen, beklijft het geleerde ook en zullen zij het ook in andere situaties en op andere momenten gebruiken en toepassen. Zo vergroot deze nieuwe kennis en vaardigheden hun zelfbewustzijn (wie ben ik, wat kan ik, wat vind ik leuk en wat wil ik nog meer doen/ leren).

Het is de taak van leerkrachten om kinderen hiertoe uit te dagen en de ontwikkeling die dan in gang wordt gezet te faciliteren door de juiste materialen en hulp/ begeleiding te bieden. In de cirkel hiernaast is dit ontwikkelproces van de kinderen in oranje weergegeven. Deze diepgaande ontwikkeling kan echter pas plaatsvinden als de leerkracht de volgende ontwikkelingsgerichte didactiek inzet (zie de groene cirkel eromheen):

Stimuleren van uitingen 

Om helder te krijgen wat een kind denkt, voelt en beweegt, is het van belang dat een kind zich kan en durft te uiten. Dat kan zijn door tekenen, schilderen, dans en door mondelinge of schriftelijke taal. De leerkracht creëert mogelijkheden hiervoor, bijvoorbeeld door een vraag te stellen over gemaakt werk. Tijd nemen voor korte interactiemomenten is dus essentieel. Alertheid tijdens het werken zorgt ervoor dat je als leerkracht de betrokkenheid van kinderen ziet en erop in kan spelen. Ga dus niet meteen met een klein groepje aan het werk, maar neem je tijd om te observeren wat kinderen aan het doen zijn en waar je kinderen kunt stimuleren zich te uiten. Daarvandaan krijg je helder wat de vervolgstap in ontwikkeling is en hoe je daar een bijdrage aan kunt leveren.

 
Aanbieden van iets nieuws

Als je helder hebt waar kinderen op ‘aan’ gaan, kun je iets nieuws aanbieden en kijken hoe ze daarmee omgaan. De leerkracht introduceert dan iets nieuws op een activerende, onderzoekende en betekenisvolle manier, passend bij waar de kinderen mee bezig zijn.  

Faciliteren

Zodra kinderen aan de slag willen met het nieuwe, zorgt de leerkracht ervoor dat de kinderen de benodigde materialen en hulp kunnen krijgen om dat te volbrengen. Het is niet altijd mogelijk om dat op het moment zelf te realiseren. Bespreek dat dan met kinderen en plan het in voor een andere dag, zodat je het kunt voorbereiden. Als kinderen merken dat hun inbreng serieus genomen wordt en je er als leerkracht op terugkomt, zullen ze zich blijven uiten.

 
Spiegelen/ reflecteren

Nadat kinderen aan de slag zijn gegaan met het nieuwe, bespreek met hen wat ze ervan hebben geleerd en hoe ze dat kunnen overbrengen aan anderen. Zo wordt het geleerde ook voor het kind zichtbaar en je geeft het als leerkracht extra waarde als ze het mogen presenteren aan de klas.

Hoe is dit te realiseren?

Deze manier van werken vraagt dat leerkrachten de regie krijgen om hun onderwijs zo in te richten dat er momenten zijn waarop de leerkracht kan observeren en de ‘teachable moments’ kan zien om erop in te kunnen gaan. Op de Marimbaschool bereiken we dat doordat we de ruimtes hebben ingericht op het ontwikkelingsgebied dat centraal staat. Er is dus een ruimte voor bouw- en constructieve activiteiten; een ruimte voor beeldende activiteiten en schrijfactiviteiten (uiten met beeld of taal); een ruimte voor rollenspelactiviteiten; een stilteruimte waar lees-, onderzoeksactiviteiten en ontspanningsactiviteiten plaats kunnen vinden; en de buitenruimte waarin contact met de natuur en bewegend leren centraal staat.

De materialen behorend bij de verschillende activiteiten hebben allemaal een plek in de bijbehorende ruimte, waardoor kinderen deze activiteiten zo optimaal mogelijk kunnen uitvoeren. Iedere leerkracht staat iedere dag onder speelwerktijd in dezelfde ruimte, gebaseerd op de talenten van de betreffende leerkracht. Zo creëren we de mogelijkheden voor het stimuleren van de ontwikkeling van de kinderen die bijvoorbeeld in de bouwruimte komen spelen. 

Barbara Nellestijn is directeur-bestuurder van de Marimbaschool.

Meer informatie op: www.marimbaschool.nl

Met dank aan KC Muiderkring voor de foto.