ADHD in het onderwijs 

In deze blog lees je meer over ervaringen van ADHD in de klas. Voor deze blog ben ik geïnspireerd door mijn neef. Hij is mijn enige neef, inmiddels 30, maar ook de enige in onze familie die een diagnose met ADHD heeft gekregen. In onze beleving was zijn diagnose iets nieuws in de verklaring dat hij af en toe vrij druk kon zijn en op school niet altijd makkelijk meeging in de dagelijkse gang van lessen volgen. Vijfentwintig jaar na het vaststellen van ADHD, vraag ik hem als leerkracht anno 2024, hoe zijn onderwijstijd met ADHD voor hem is geweest. 

Je hebt het label ADHD 

Kinderen groeien op met momenten van druk zijn in hun spel of rust momenten voor het slapengaan. De eerste vier jaar gaat dit gestaag in huiselijke sfeer en/of kinderopvang. In de periode dat ze starten op de basisschool wordt er een beroep gedaan op: rustig op je stoel kunnen zitten, je uit kunnen leven in de speelhoek of buiten, of je leren concentreren op werk(jes). Thomas (30) moet lachen als ik hem dit uitleg hoe kleuters hiermee hun schoolcarrière starten. “Ik heb geen blijvende herinneringen aan mijn kleutertijd op school en dat ik heel druk kon zijn. Dit kwam pas aan het licht in groep 5. Mijn concentratie om te werken was anders dan bij klasgenoten en leerkrachten wisten niet wat ze met me aan moesten als ik mijn werk niet deed”. 

Thomas kreeg een onderzoek met hieruit de diagnose: ADHD. Alle Dagen Heel Druk. “Natuurlijk was ik fysiek wel druk. Ongeremde uitingen, chaotisch naar mijn idee. Maar het echte probleem zat hem in mijn hoofd. Als ik iets niet leuk vond, dan lukte het me echt niet om de taak gedaan te krijgen. Hier stond tegenover dat als ik iets wel leuk vond en goed kon, ik me erin kon verliezen”. Opvallend aan het label ADHD is ‘Alle Dagen Heel Druk’ zijn bij kinderen. Een kind met ADHD in de klas of groep is dus niet per definitie fysiek sterk aanwezig en stuitert niet altijd door de klas. Ze zijn wat meer ongeremd omdat ze zich chaotisch in het hoofd voelen en dit niet begrijpen en uiten als er gewerkt moet worden. 

Ondersteunen en begeleiden 

Kinderen ondergaan een onderzoek of test met een daarvoor aangewezen hulpverlener. Als leerkracht kun je deze aanvragen via de intern begeleider. Ouders kunnen ook zelf een hulpverlener inschakelen die een diagnose vast kan stellen. Thomas vertelt: “Nadat ik en mijn ouders hoorden dat ik ADHD heb, werd voor hun wel duidelijk waar mijn impulsieve gedrag vandaan kwam. Zij wilden graag samen met mijn leerkrachten op de basisschool rust en structuur creëren zodat ik toch tot leren kwam”. Met grote groepen is het lastig voor kinderen met ADHD om zich te kunnen concentreren en een balans te houden tussen actief leren en rustig aan tafel het werk afmaken. Hiervoor zijn verschillende middelen in te zetten: 

• een koptelefoon;
• study buddy;
• met de rug naar het digitale schoolbord; 
• korte afgebakende taken aanbieden 

“In mijn tijd was het onderwijs nog niet zo modern als nu. Ik werd geregeld achter de pc gezet om leerspelletjes te doen als ik me niet kon concentreren op mijn gewone werk. Spelletjes op de computer vond ik leuk om te doen, maar de leerkracht gebruikte het meer als oplossing om mij af te zonderen dan dat ik mee kon doen aan de lessen met de hele groep. Soms in overleg met mijn ouders waar dan onder schooltijd naartoe werd gebeld”. 

Schooltijd en voorbereiding op het werkleven 

Gedurende de basisschooltijd gaan kinderen acht jaar met elkaar een schoolperiode door. De groep accepteert hun klasgenoot met ADHD en ook een schoolteam werkt met overdrachten samen om zo goed als dat lukt de leerling te begeleiden. “Sociaal gezien lag ik goed in de groep op de basisschool. Dit veranderde toen ik naar de middelbare ging. Mijn omgeving veranderde en ik moest van lokaal naar lokaal, van docent naar docent. Deze konden niet allemaal rekening met me houden en startte ik met het medicijn Ritalin”. 

Medicijngebruik bij ADHD is een hulpmiddel dat ook vanaf de basisschool al kan worden ingezet. Kinderen nemen één of twee pillen per dag in om het hoofd rustig te krijgen en voor langere tijd rustig te houden. Het concentratievermogen neemt toe en ze kunnen voor een aantal uur beheersbaar deelnemen aan de lesdag. Ook bij medicijngebruik is het voor zowel de leerkracht als leerling en ouders fijn om dit met elkaar af te stemmen. De leerling wordt weliswaar ondersteund, maar ook onderdrukt en het heeft tijd nodig om in het dagelijks leven haar uitwerking te hebben. 

Thomas stapte na Ritalin over op Concerta, een langwerkende variant om impulsen te onderdrukken en zijn concentratie te versterken. Hij vult aan: “Zowel Ritalin als Concerta hadden een prima uitwerking op mij als ik naar school moest.” De chaos in mijn hoofd werd rustiger en ik leerde heel langzaam om schoolwerk te maken en lessen te volgen. Maar het pilletje nam ik niet in de avonduren en de stof was dan al uitgewerkt. Ik had geen concentratie meer en geen zin om mijn huiswerk te maken. Hierdoor bleef ik in de derde klas wel zitten. Ik was teveel met andere dingen bezig”. 

Wat er voor Thomas uitspringt, is het niet kunnen uitleggen of verklaren van die momenten. Hij wilde zijn middelbare school voltooien, maar vlakte door de medicijnen ook af in zijn emoties en gevoel. Kinderen kunnen een verminderde eetlust hebben en met het gebruik van medicijnen afgevlakt reageren op uitvoerende taken. Zodra de stof van het medicijn uit hun systeem is, neemt de ADHD het in grote maten weer over. Balans in structuur en rust blijft tussen de periode school en thuis dan ook iets wat hen aangeleerd moet worden. 

Van schoolcarrière naar werk 

Kinderen met ADHD kunnen een hyperfocus hebben waar ze hun drukke gedrag in kwijt kunnen. Ze hebben soms een fysieke hobby of verliezen zich in iets waar ze uren mee bezig kunnen zijn. Met of zonder medicatie. Bij Thomas bracht hem dat na zijn middelbare school in een betere positie. “Na de middelbare school ging ik naar het MBO.” Ik wilde altijd al iets met verkoop doen en werkte bij een bouwmarkt als bijbaan. Ik kon mijn drukte kwijt in sjouwen, klanten helpen en had een heel prettige baas die mij hierin afgebakende taken kon geven om het vak te leren”. Ondanks concentratieproblemen op de basisschool en middelbare school, leren kinderen met ADHD in de praktijk waar ze goed in zijn en hun impulsieve gedrag in kunnen zetten. 

Niet alleen leerkrachten in het basis- en middelbaar onderwijs krijgen te maken met leerlingen en ADHD, ze stromen door naar het MBO en zelfs HBO. In zekere mate is de leerling ouder en heeft tijdens de groei naar volwassenheid begeleiding en ondersteuning ontvangen om het leren en concentreren eigen te maken. Toch was het werken in de praktijk voor Thomas nog niet de oplossing om zijn ADHD de baas te worden: “Ik stopte met het nemen van medicijnen op het MBO. Het werken in de bouwmarkt ging me goed af en ik leerde snel door te doen. Maar ik moest ook een dag in de week naar school en daar moest ik weer leren met mijn hoofd. Dat ging niet en heeft in die periode geregeld voor onbegrepen situaties gezorgd. Om eerste verkoper te worden, moest ik de opleiding halen. Het is me gelukt, maar vraag me niet hoe!” 

Begrip 

Thomas is inmiddels een volwassen man en werkt al geruime tijd als accountmanager in de technische groothandel. Hij is geregeld naar klanten onderweg en dit is voor hem lange tijd goed te behappen geweest. “Ik krijg op het werk meerdere projecten aangeboden om me te blijven ontwikkelen. Dat vind ik leuk en ga daar dan ook volledig voor. Ik merk wel dat het in mijn hoofd dan niet altijd rustig loopt. De chaos ontstaat omdat ik meerdere taken niet kan combineren of gewoonweg vergeet. In combinatie met een jong gezin thuis, heb ik besloten weer te starten met Ritalin. In een heel lage dosis. Het werkende stofje helpt me om mijn hoofd te ordenen en geef me echt meer rust als ik aan het werk ben”. 

Zelfs na hun schooltijd zijn kinderen of jong volwassenen met ADHD druk in hun hoofd met impulsieve handelingen. Het is dus goed mogelijk dat zij een baan vinden die hun hierbij volledig in hun kracht zet. Leren plannen, overzicht bewaren, het uitvoeren van taken en een collega/werkgever waar ze op terug kunnen vallen zijn wel vier elementen die hierbij een rol spelen. Het zorgt voor een positieve uitwerking voor iemand met ADHD. 

Als ik Thomas vraag wat ik als leerkracht zou kunnen doen of betekenen voor kinderen met ADHD zegt hij het volgende: “Begrip! ADHD is een stempel of label zoals jij het zegt, maar we kunnen er niks aan doen. Als de leerkracht, of later mijn werkgever bij de bouwmarkt mij echt begreep en met mij communiceerde, dan schepte dat een vertrouwensband en luisterde ik ook echt naar ze”. 

Hij vult aan: 

• Begrip voor het impulsieve gedrag, we doen het niet expres;
• Een vertrouwensband creëren, overleg wat wel en niet lukt, dit geeft uiteindelijk rust; 
• Afgebakende taken die zoveel mogelijk zinvol zijn; 
• Sociaal wel bij een/de groep betrekken; 
• Letterlijk werken met de handen, niet altijd met het hoofd; 
• Structuur, afspraken, balans in fysiek bewegen en rust. 

In deze blog is het verhaal van Thomas een uitwerking van ADHD die hij ervaart. Als leerkracht (her)ken ik de signalen die hij als kind uitte op de basisschool en die kinderen in deze huidige tijd ook kunnen uitdragen. Binnen het onderwijs blijft het belangrijk dat je na signalering in gesprek gaat en blijft met de ouders van de leerling en met de intern begeleider of zorg coördinator bij jou op school. Hulpverleners en specialisten leveren een zeer fijne bijdrage aan het afstemmen van gebalanceerde structuur in bewegen en rust. Niet alleen voor de leerling, maar bovenal in samenwerking met ouders en school. Blijf deze leerlingen zien. Want ook al zijn ze soms heel druk, het maakt ze uniek in wie ze zijn. 

Manon Westerhuis