Weet jij jouw eigen onderwijstalent in een split-second te benoemen? En wat verstaan we precies onder het woord talent? Als je dit vraagt aan Google (de nieuwere generaties gebruiken natuurlijk ChatGPT) wordt talent omschreven als iets wat je goed kunt waar je aanleg voor hebt. Hoe trekken we in het onderwijs personeel aan? En misschien wel belangrijker: Hoe behouden we ons personeel?

Instroom van leraren

De instroom van nieuwe leraren is in de afgelopen jaren gedaald. Dit komt door demografische gegevens en door de aantrekkelijkheid van het beroep. Sla je een krant open? Dan wordt met name negatieve geschreven over ons mooie beroep. Organisaties doen er alles aan om nieuw talent aan te trekken, onder andere met het zij-instroomtraject. Professionals met een beroep buiten het onderwijs worden – veelal betaald – binnen twee jaar klaargestoomd voor het beroep van leerkracht. Toch zijn de berichten hierover niet altijd positief. Pointer (KRO-NRCV, 2024) wijdde een aflevering aan dit zogeheten zij-instroomtraject, waarbij veel kritiek werd geuit.
Zelf ben ik werkzaam als adjunct-directeur op obs Passe-Partout, waar veel studenten stage lopen. Ons team probeert hen positieve ervaringen op te laten doen en goed te begeleiden, waardoor we ze behouden voor het onderwijs.

Uitstroom van leraren

Naast de instroom blijkt het vooral complex om leerkrachten te behouden voor het onderwijs. Een kwart van de (jonge) docenten stopt namelijk binnen vijf jaar met werken in het onderwijs. Mede hierdoor heeft het Ministerie van OCW opdracht gegeven aan ResearchNed om onderzoek te doen naar de vertrekredenen van meer dan 300 leraren. Uit dit onderzoek zijn tien hoofdmotieven gekomen. Het zal je waarschijnlijk niet verbazen dat werkdruk als grootste reden wordt genoemd (ResearchNed, 2023).
Interessant zijn de andere motieven, die ervoor hebben gezorgd dat het onderwijs werd verlaten. Zo ervaren leraren een gebrek aan persoonlijke uitdaging en professionele ontwikkeling, is er onvrede over het begrip en waardering vanuit de schoolleiding, maar ook een tegenvallende teamsfeer (ResearchNed, 2023). Al deze motieven hebben te maken met het zijn van een ‘succesvolle school’ – waar met name de directie van een school invloed op heeft.

Een succesvolle school

Iedereen wil werken op een school werken waar het bruist van de energie. Je hebt fijne collega’s, er hangt een goede sfeer en het liefst zijn alle leerlingen en hun ouders leuk. Als er een goede flow is, heb je waarschijnlijk te maken met een succesvolle school. Dat zorgt er naar mijn mening voor dat je personeel aantrekt én behoudt.

Personeelsbeleid en professionele ontwikkeling

Een van de motieven om het onderwijs te verlaten is een gebrek aan persoonlijke uitdaging en professionele ontwikkeling. Deze professionals zijn uitgekeken op het beroep of missen ontwikkeling. Als adjunct-directeur voer ik minimaal een keer per jaar een ontwikkelgesprek met mijn collega’s. Tijdens dit gesprek staat de ontwikkeling van de collega centraal. Tijdens dit gesprek gaat het over de kwaliteiten, drijfveren en talenten en stemmen we de werkzaamheden hier zoveel als mogelijk op af.

In het onderwijs houdt men nog teveel vast aan voorgeschreven functies om ‘door te groeien’. Is een leerkracht uitgekeken op lesgeven? Dan word je intern begeleider of schoolleider. Maar er zijn veel meer smaken. Veel liever creëer ik samen met de collega taken die goed bij diegene passen, gecombineerd met lesgevende taken. De taken hoeven niet eens een naam te hebben. Op mijn huidige school werkt een leerkracht met een master in Jeugdliteratuur. Mijn vraag aan hem was: “Hoe ziet jouw ideale week eruit?” Deze collega werkt nu als leerkracht en taal- en leesspecialist op onze school, maar ook als primor binnen ons bestuur. Zonder aansluiting op talent en kwaliteiten was ik deze leerkracht allang verloren.

Begrip en waardering vanuit de schoolleiding

We kennen meerdere manieren van leidinggeven. De hiërarchische baas die zegt wat je moet doen kan een aanleiding zijn om van baan te veranderen. Succesvol leiden vraagt om het geven van vertrouwen en verantwoordelijkheden. Het vraagt om een luisterend oor en een begripvolle reactie. Sommige leerkrachten zie je daarom bijna dagelijks, andere leerkrachten zoeken vooral elkaar op. Soms is het voor de schoolleider nodig om na een luisterend oor ‘iets te doen’, maar vaak gaat het alleen om gehoord worden.

Onze collega’s staan dag in, dag uit voor alle leerlingen klaar. Een goed salaris is daarom fijn, maar waardering is net zo belangrijk. Zo schrijf ik namens directie meerdere keren per jaar een persoonlijk kaartje voor alle (40+) teamleden. Afgelopen kerst zocht ik nog bij ieder teamlid een bijpassende kersthanger. Dit kostte me heel veel tijd, maar ieder teamlid verdient in mijn ogen deze persoonlijke aandacht en waardering. Gezien en gehoord voelen, dat wil toch iedereen?!

Het schoolteam als geheel

Uit het eerder genoemde onderzoek van ResearchNed (2023) wordt genoemd dat leraren zich er alleen voor voelen staan en weinig teamgeest ervaren. Als leerkracht sta je in je eigen groep, wat als een ‘eiland’ kan worden ervaren. Aan de andere kant heb je als leerkracht daardoor juist veel autonomie. In een succesvolle school staat samen werken en leren centraal (Spitteler & Buijs, 2021). Op Passe-Partout heeft iedere leerkracht wel een eigen groep, maar door de grootte van de school heeft iedere leerkracht een parallel-collega. Ik ken ook voorbeelden van andere scholen waarbij meerdere leerkrachten in één unit nauw met elkaar samenwerken.

Op een kleine school kan samen werken en leren centraal ook staan. Mede door het verdelen van taken naar kwaliteiten en talenten. Coördinatoren en experts dragen dan de verantwoordelijkheid voor hun eigen vakgebied. De schoolleider heeft dan de taak om te inspireren, faciliteren en de grote lijnen te volgen. Er wordt dan gewerkt volgens gedeeld leiderschap.

In het onderwijs spreken wij over een team, ongeacht of dit vijftien of 50 mensen zijn. Verrassend genoeg bestaat een team, waar mensen samenwerken, eigenlijk maar uit drie tot vijf personen. Toch zijn er mogelijkheden om alle collega’s het gevoel te geven dat er sprake is van een geheel. Dit begint met een collectieve ambitie en visie. Duidelijkheid en richtlijnen dragen ook bij. Het helpt om als team te praten over hoe er met elkaar wordt samengewerkt. Wij hebben op school een schoolklimaatovereenkomst, waar onder andere in staat dat wij met elkaar praten in plaats van over elkaar.

Het klinkt als vanzelfsprekend, maar door dit soort dingen af te spreken kun je elkaar hier scherp op houden. Eigenlijk is het net als in de klas, waar ook regels en afspraken met kinderen worden gemaakt. In deze overeenkomst staan trouwens ook praktische afspraken, zoals welke communicatiemiddelen we gebruiken. Wat mij betreft zou ieder team zulke afspraken moeten hebben. Leuke dingen doen kan ook bijdragen aan een betere ‘teamgeest’. Bij ons op school organiseert een werkgroep tussen iedere vakantie een leuke activiteit. Van een high-tea tot dobbelen en geheel vrijblijvend. Je wil een fijne, professionele, open en lerende cultuur op school creëren.

Samenvattend

Ondanks dat het lerarentekort steeds groter wordt, trekt een succesvolle school juist personeel aan.
In dit blog is een aantal factoren voor een succesvolle school toegelicht die bijdragen aan het behoudt van personeel:
Goede begeleiding van studenten op de scholen, waardoor zij in het onderwijs blijven;
Sluit werkzaamheden van het personeel zoveel mogelijk aan op kwaliteiten en talenten. Dit draagt bij aan werkplezier en motivatie;
Een vorm van gedeeld leiderschap, waarbij de schoolleiding professionals verantwoordelijkheid, ruimte en vertrouwen geeft;
Het saamhorigheidsgevoel verbeteren door een gezamenlijke visie, door structuur en duidelijkheid te creëren en ruimte te bieden voor ontspanning.
Wil je hierover van gedachten wisselen? Ik sta er voor open om met je mee te denken. Neem dan gerust contact met mij op!

Referenties

KRO-NCRV (2024). Pointer. Worden zij-instromers in het onderwijs weggejaagd? https://pointer.kro-ncrv.nl/worden-zij-instromers-in-het-onderwijs-weggejaagd
ResearchNed (2023). Vertrekredenen leraren en docenten in het po, vo en mbo. https://www.aanpaklerarentekort.nl/documenten/rapporten/2023/12/14/vertrekredenen-leraren-en-docenten-in-het-po-vo-en-mbo—researchned
Spitteler, J. & Buijs R. (2021). De mooiste weg. Naar leren en leiderschap in het onderwijs. OMJS

Ilse van der Spoel