Hoe kan het dan dat juist een goede schoolzelfevaluatie zorgt voor meer tijd, meer werkgeluk, en meer sturingskracht? Daarop vind je antwoord in onderstaand artikel.

Zelfevaluatie als motor van je schoolontwikkeling

Wanneer je actief leiding geeft aan onderwijskwaliteit, is een eerlijke, kwalitatieve schoolzelfevaluatie van je onderwijs het startpunt. Een schoolzelfevaluatie geeft beeld van wat er goed gaat, wat er beter kan én wat er beter moet in school. Daarmee geeft het je als schoolleider sturingskracht en geeft het je schoolteam richting en duidelijkheid.

Een gedegen schoolzelfevaluatie is dus onontbeerlijk wanneer je planmatig je onderwijs wilt verbeteren en vraagt om zicht in de huidige kwaliteit die je verbindt aan je visie op onderwijskwaliteit en gestelde ambities.

Deze schoolzelfevaluatie dient antwoord te geven op vier elementaire vragen;

1. Voelen onze kinderen en voelt ons team zich veilig?
2. Krijgen onze kinderen goed les?
3. Leren onze kinderen genoeg?
4. Sturen we adequaat op onderwijskwaliteit?

Door kritisch inhoud te geven aan deze vier vragen ontstaat er overzicht als startpunt om kwaliteitsbewuste keuzes te maken in je school. Tevens aan het eind van je jaarcyclus, als evaluatie-punt. Daarmee heeft je schoolzelfevaluatie 4 sleutelfuncties en dient als motor van je kwaliteitsontwikkeling.

Jan Vanhoof & Peter Van Petegem (2010) beschrijven deze vier functies als volgt;

1. Een spiegelfunctie, je neemt de tijd om kritisch je onderwijskwaliteit af te zetten tegen de norm en je schooleigen ambities. Hoe staat het ervoor?
2. Een legitimatiefunctie, hoe verantwoord jij je, naar kinderen, je team, ouders, bestuur, over de kwaliteit van onderwijs in jouw school? Een goede zelfevaluatie geeft je overzicht wat leidt tot inzicht.
3. Een transferfunctie, je krijgt helder waar jouw school sterk in is, en waar deze kennis en ervaring van waarde kan zijn. Dat kan zijn bij nieuwe ontwikkelingen in je eigen school, of bij ontwikkelonderwerpen op andere scholen.
4. Een beleidsvoorbereidende functie; met je schoolzalfevaluatie creëer je overzicht, wat leidt tot inzicht. De keuzes die je vervolgens maakt in het beleid dat je voert, dat is je uitzicht, wat staat je te doen.

Visie op onderwijskwaliteit als startpunt.

Wanneer er een heldere visie is op onderwijskwaliteit, die gedragen en gekend wordt door het team, de kinderen, de ouders en eventueel de stakeholders, heb je een mooi fundament om je kwaliteit aan te linken. Het geeft zicht op de koers die je vaart en wat je daarin van belang vindt. Ondanks de druk van buitenaf en de waan van de dag, helder voor ogen houden op welke wijze je cyclisch en planmatig werkt aan het verbeteren en behouden van je onderwijskwaliteit. Deze visie geeft je rust sturing aan het gedrag van eenieder in school. Het geeft richting en concretiseert het beeld van de gewenste opbrengsten, de stip op de horizon. Het biedt tevens ruimte voor eigen invulling, geeft houvast bij het inspelen op het onverwachte en bovenal doet het een emotioneel appél aan eenieder die aan school verbonden is.

Deze visie is in iedere keuze, ontwikkeling en beoordeling het fundament. Neem er dus bewust de tijd voor en neem team, kinderen en ouders mee in de visiebepaling. Wanneer deze helder is, is gedrag wat hieraan bijdraagt gemakkelijker bepaald en daarmee een uitgangspunt voor wat je verwacht van eenieder in school.

Ben je bewust van de context van je school

Geen school in Nederland is hetzelfde, vraag het een kind in de buurt, zijn school is niet te vergelijken met de school een kilometer verderop. Om een kwaliteitsonderzoek in school te kunnen uitvoeren, is het van belang de context te onderkennen. Wat voor kinderen zie je op je school? Welke kindkenmerken zie je veel terug? Welke kenmerken zie je bij teamleden? Wat zijn hun belangrijkste kwaliteiten? In welke omgeving staat de school? Hoe ontwikkelt de leerling populatie zich, zijn er huisvestingsvraagstukken? Is er een fusiegeschiedenis en onder welk bestuur valt je school?

Allemaal zaken die je kwaliteitsonderzoek kleuren en die je helpen bij het maken van bewuste keuzes in je schooleigen ambities. Het geeft jou als schoolleider goud in handen, als je hier voldoende zicht op hebt en feeling mee houdt. Kwaliteit meet je immers af aan de effectiviteit die het heeft in jouw specifieke school.

Onderzoeken van de onderwijskwaliteit.

Samenwijzer beschrijft het treffend “je kunt kwaliteit pas waarderen als je weet wanneer het goed is” . Het waarderingskader van de onderwijsinspectie kan dienen als een mooie graadmeter waarmee je je onderwijskwaliteit kunt onderzoeken. De kwaliteitsaspecten zijn direct gelinkt aan de vier elementaire vragen en geven zicht op de basiskwaliteit waaraan je school dient te voldoen. Daarnaast kun je als school schooleigen ambities bepalen. Deze stel je afhankelijk van de vraag die er ligt vanuit de kindkenmerken van je leerlingen, je schoolanalyse, vanuit ontwikkelvragen of juist vanuit succeservaringen.

Om de schoolzelfevaluatie te objectiveren en verdiept inhoud te geven vanuit verschillende disciplines en stakeholders, kunnen kwaliteitsgesprekken en/of waarderende interne audits dienen als extern beeld op de schoolzelfevaluatie. Daarmee onderzoek en verdiep je de inhoud van je eigen beeld, met dat van anderen.

Door overzicht te creëren in de kwaliteit van de veiligheid en het schoolklimaat, het onderwijsproces, de onderwijsresultaten en hoe hierop wordt gestuurd, kun je vervolgens inzichtelijk maken waar wat te doen is en waar men trots op mag zijn. Dat bepaal je niet als management team, daarover voer je kwaliteitsgesprekken met diegenen die er dagelijks onderdeel van zijn. Denk aan team, ouders, kinderen en aan overige stakeholders. Deze dialogen geven inhoud aan de beoordeling. Waarom is het wat het is?

Hoe je dit doet, dat bepaal je met je team en in je stichting. Op Bs de Groenling maken wij gebruik van het Onderwijsportfolio van Onderwijsmens. Een overzichtelijk instrument om cyclisch en planmatig onze onderwijskwaliteit in beeld te brengen.

Uitzicht creëren, hoe maak je van je shit je mest.

Uitzicht gaat over het handelen op basis van de analyse en het duiden van beschikbare gegevens. Waar overzicht en inzicht vooral terugblikken, kijkt uitzicht nadrukkelijk vooruit en staan de schoolnormen en eigen ambities centraal. Wat worden de plannen voor de komende periode op basis van wat je onderzocht hebt? En waarmee kun je wellicht voor een ander van waarde zijn, wat is er al bereikt?

Figuur 2: schoolzelfevaluatie in beeld

Houd vervolgens de zaag scherp, visualiseer op een wijze die passend is bij de context van je school, hoe de ontwikkeling van de gestelde ambities verloopt en wat al bereikt is. Op Bs de Groenling hebben wij ervoor gekozen om dit te visualiseren op ons ontwikkelplein, met naast onze visie, onze ontwikkelcirkel en aan de andere zijde onze “trots-stronk” waar onze successen een podium krijgen.
Als schoolleider is het tevens van belang om doordachte keuzes te maken. Prioriteiten stellen en keuzes maken. Waar gaan jullie mee aan de slag in school. Wat wordt op een later tijdstip opgepakt.

Schoolplan en schoolzelfevaluatie

Het een kan niet zonder het ander en dient dus complementair aan elkaar te zijn. Waar je in je schoolplan vooral je lange termijn doelen beschrijft op verschillende kwaliteitsgebieden en je dus voornamelijk vooruit kijkt over 2 jaar. Neem je in je schoolzelfevaluatie de tijd om eerst jezelf de maat te nemen, je evalueert je onderwijskwaliteit, daarna verschaf je inzicht en vervolgens kijk je vooruit. Je schoolplan ligt hier als het ware onder. Het zou immers vreemd zijn als er volledig andere zaken in je schoolplan staan dan in je schoolzelfevaluatie.

Dan nog het tijdstip van die schoolzelfevaluatie. Dat kan op ieder moment in het jaar, maar zelf prefereren wij om dit te doen bij de start van het kalenderjaar omdat dit in onze cyclus het meest logische tijdstip is. De begroting is dan helder, en daarmee de financiële kaders en de formatie voor het nieuwe schooljaar. Wanneer vervolgens de schoolzelfevaluatie gedaan wordt, kan deze informatie weer als basis dienen voor de inrichting en bezetting van de groepen in mei en is ook bekend welke professionalisering wenselijk is die in de meeste gevallen start in september. Daarnaast is er ook een praktische overweging om dit in januari te doen, dan is het een rustige tijd in de jaarcyclus. In juni moeten ook zaken als afsluiting schooljaar, de schoolgids en het SOP worden gemaakt.

En dan?

De schoolzelfevaluatie is onderdeel van onze kwaliteitscyclus. Het is het startpunt van waaruit we cyclisch en planmatig onze onderwijskwaliteit in het jaar verbeteren en start- en eindpunt van onze grote evaluatie-lus. Vervolgens nemen we onszelf op kwartaalbasis de maat. Schoolklimaat en veiligheid, onderwijsresultaten en SKA evalueren we 2 jaarlijks, onderwijsproces evalueren we ieder kwartaal, het onderwijsproces is immers de krachtigste “tool” om succes te vergaren.

Figuur 5: Onderwijsmens: leidinggeven aan onderwijskwaliteit.

Op deze wijze geeft onze schoolzelfevaluatie ons sturingskracht, regie en houden we overzicht. Ons team ervaart autonomie en wordt actief betrokken bij alle processen. En als schoolleiding kom je minder snel voor verrassingen te staan. We weten immers precies hoe we ervoor staan en waar onze volgende stap ligt.

Judith Bosch