“Waanzin: steeds weer hetzelfde doen en andere resultaten verwachten.” Albert Einstein

Nog een stuk over het lerarentekort
Een poging om collega’s te verleiden anders te gaan kijken…

Introductie van een bekend probleem 

In een sectorrapportage van de VO-raad (2022) staat dat het lerarentekort zal toenemen door de grote hoeveelheid docenten die nu met pensioen gaat en de lagere instroom van nieuwe docenten. Het lerarentekort was 1.706 FTE in 2021 en zal naar verwachting stijgen naar 2.557 FTE in 2026.

Op de website van de Rijksoverheid staat een landelijke aanpak voor het lerarentekort. En het bijzondere is dat er subsidies worden gegeven om extra personeel in te huren. Dat scholen zij-instromers makkelijker binnen kunnen halen, dat starters aantrekkelijke voorwaarden krijgen en oudere docenten uren kunnen sparen. Het probleem is dat die extra mensen er niet zijn en door de hoge eisen en gevoelde werkdruk zien we dat veel jonge docenten binnen vijf jaar stoppen met het vak.

De feiten

Huidige realiteit:

Docenten in het middelbaar onderwijs zijn gespecialiseerd in een bepaald vak waar zij voor hebben gestudeerd. Denk aan een taal, aardrijkskunde of biologie. Docenten hebben gekozen voor dit vak, omdat zij zelf veel interesse hadden voor dit vak en daar graag over vertellen en dit over willen brengen aan leerlingen. De vak inhoud is zeker voor docenten op het havo en vwo een grote motivatie om les te gaan geven. De invulling van het examenprogramma wordt vastgesteld in een wettelijke regeling door het ministerie van Onderwijs (Examenblad, 2017). De onderwijsinspectie kijkt vooral naar de (examen)resultaten.

Frame vanuit de docent:

De bekwaamheidseisen voor docenten in het voortgezet onderwijs staan beschreven in een Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden (Staatsblad 2017, blad 148). De kern zijn de vakinhoudelijke, de vakdidactische en de pedagogische bekwaamheden. De opsomming die bij elke bekwaamheidseis staat is niet mals. Zeker als je bedenkt dat de meeste klassen toch vol zitten met 30 leerlingen in een lokaal, een docent en gemiddeld 7 lesuren van 50 minuten op een dag. De eisen zijn extreem hoog en als we die combineren met de trendbeschrijvingen van de onderwijsraad, de nasleep van corona (achterstand) en de enorme focus vanuit het ministerie op de basisvaardigheden taal, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid, lijkt het niet vreemd dat veel docenten omvallen door de hoge werkdruk.

Nog een paar feiten

Op de site van de onderwijsraad (2017, 22 december) staat een document met trendbeschrijvingen voor het onderwijs. De hoeveelheid trends die van invloed is op het onderwijs is groot en complex, wat meteen aangeeft dat dit wicked problem in ieder geval niet alleen opgelost kan worden door de docent.

Als we kijken naar de maatschappelijke trends die staan beschreven op Theasis.nl (2022) zien we veel raakvlakken tussen de maatschappelijke trends en de trends in het onderwijs. Die heen en weer beweging van trends die het onderwijs inkomen, komen vanuit dat wat er gebeurt in de samenleving. En de docent moet het integreren in het bestaande curriculum.
Een kleine greep uit de 100 beschreven trends:

1. Arbeidstekorten in veel sectoren in Nederland
2. Bevolkingsgroei
3. Burn-outs (prestatiedruk)
4. Digitale druk
5. Duurzaamheid als absolute noodzaak
6. Gezondere levensstijl
7. Herwaardering verplegers en docenten
8. Inclusieve samenleving
9. Keuzemaatschappij
10. Klimaatverandering
11. Kloof arm en rijk
12. Leven lang leren
13. Ongelijke kansen
14. Toenemend onderwijsniveau (kenniseconomie en daardoor tekort aan vakmensen)
15. Veranderende rol van werk (zinvol)
16. Vergrijzing
17. Verzorgingsstaat onder druk (toename beroep op zelfredzaamheid)

Kanteling

We vinden samen heel veel dingen belangrijk, alleen is het niet wenselijk om nog meer verschillende vakken aan te bieden. Ondertussen wordt het steeds lastiger om voor bepaalde vakken mensen te vinden. Persoonlijk krijg ik ook steeds meer het gevoel dat de jeugd deze industriële manier van lesgeven niet meer pikt?!

Durven we samen te onderzoeken hoe we holistisch onderwijs vorm kunnen gaan geven?

Iets waar we de aarde een plezier mee doen, aandacht hebben voor het welzijn van onze kinderen en van onze docenten en misschien ook wel andere maatschappelijke problemen kunnen oplossen?

“Toekomstverkennen is aanvaarden dat de huidige koers van de organisatie misschien zijn beste tijd heeft gehad en vraagt om moed”, (van Duijne & van der Wel, 2019, p.171).

Ik denk dat alle scholen ontzettend hard werken om alles georganiseerd te krijgen binnen het huidige systeem. Terwijl dat systeem ons gijzelt vanuit mijn optiek. Als we durven te onderzoeken hoe het onderwijs van de toekomst eruit zou kunnen zien, dan kunnen we ook de docent van de toekomst opleiden. Een docent die ruimte voelt om te ontwikkelen, die durft te leren van het kind, een docent die zich gewaardeerd voelt en weet hoe belangrijk ons beroep is. Want docent zijn is toch een fantastisch beroep! En dit beroep zou niet aantrekkelijk gemaakt moeten worden door allerlei CAO-regelingen, maar heeft urgentie en is zinvol. Samen het onderwijs van de toekomst vormgeven en landelijk een toekomstverkenning doen, dat is mijn wens. Want blijven doen wat je deed, zorgt ervoor dat je krijgt wat je kreeg.

Tamara Hut-Saltik