Toen ik jaren geleden als startende leerkracht begon, dacht ik dat ik goed voorbereid was. Lesdoelen formuleren? Check. Klassenmanagement? Check. Oefenen met differentiatie? Ook dat. Maar wat ik niet had geleerd, was wat ik moest doen als een leerling zonder duidelijke reden onder zijn tafel kroop en daar niet meer vandaan wilde komen. Of als een kind bij het minste of geringste uitbarstte in woede. Ik dacht toen nog dat het ‘probleemgedrag’ was. Nu weet ik beter: veel van dat gedrag is een signaal. In deze blog gaan we dieper in op traumasensitief lesgeven.

Trauma sensitief lesgeven is niet zomaar een modeterm. Het is een benadering die het verschil kan maken voor kinderen die zich anders onzichtbaar voelen, of juist steeds in conflict raken. In dit artikel neem ik je mee in wat trauma sensitief lesgeven inhoudt, waarom het juist in het basisonderwijs van groot belang is, welke signalen je kunt herkennen, én wat jij als leerkracht concreet kunt doen.

Wat is traumasensitief lesgeven?

Trauma sensitief lesgeven betekent dat je je als leerkracht bewust bent van de impact die ingrijpende ervaringen kunnen hebben op het gedrag, het leren en de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Het is geen therapie, maar een houding. Je hoeft geen diagnose te stellen of te weten wát een kind heeft meegemaakt. Wat je wél doet: je stemt je onderwijs af op de mogelijke behoeften van een kind dat stress of onveiligheid heeft ervaren.

En dat zijn er meer dan je denkt. Uit onderzoek blijkt dat 1 op de 4 kinderen in Nederland opgroeit met ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s – Adverse Childhood Experiences), zoals huiselijk geweld, verslaving, armoede of het verlies van een ouder. Deze ervaringen laten sporen na, ook in de klas. En juist daar – in die dagelijkse omgeving – kun jij als leerkracht een cruciale rol spelen.

Waarom is dit zo belangrijk in het basisonderwijs?

De basisschool is voor veel kinderen een tweede thuis. Soms zelfs een veiliger plek dan hun echte thuis. Hoe eerder we signalen oppikken en kinderen veiligheid bieden, hoe groter de kans dat ze zich gezond ontwikkelen – ondanks wat ze hebben meegemaakt.

In groep 3 zat een meisje bij mij in de klas dat zelden sprak. Als een ander kind haar aanraakte, verstijfde ze. Tijdens het buitenspelen trok ze zich terug, keek van een afstand toe. Ze deed mee, maar was nooit écht aanwezig. Pas later hoorde ik dat ze een paar jaar in een onveilige thuissituatie had geleefd. Toen begon ik haar gedrag anders te zien. Niet als afstandelijk, maar als een manier om zich te beschermen. Dat inzicht veranderde alles.

Signalen van trauma in de klas

Trauma is geen sticker die kinderen op hun voorhoofd dragen. Het uit zich op verschillende manieren – en vaak in gedrag dat wij als lastig kunnen ervaren. Denk aan:

– Overlevingsgedrag zoals vechten (agressie, brutaal), vluchten (wegkruipen, vermijden) of bevriezen (afwezig, stil).
– Sterke schrikreacties bij harde geluiden of onverwachte situaties.
– Moeite met concentratie of wisselend leerprestaties.
– Hechtingsproblemen – te aanhankelijk of juist extreem teruggetrokken.
– Controlebehoefte, bijvoorbeeld niet tegen veranderingen kunnen of alles zelf willen bepalen.

Let op: deze signalen kunnen ook andere oorzaken hebben. Maar als je merkt dat bepaald gedrag steeds terugkomt en niet lijkt te passen bij de situatie, dan is het goed om met een traumasensitieve bril te kijken.

Praktische tips voor een traumasensitieve aanpak

Wat kun jij als leerkracht doen? Meer dan je denkt. Hier zijn een aantal praktische handvatten die ik zelf dagelijks inzet:

1. Creëer een voorspelbare, veilige omgeving
Kinderen die onveiligheid kennen, hebben juist baat bij structuur. Begin de dag met een vaste begroeting, een duidelijk dagschema, en voorspelbare routines. Vermijd verrassingen als dat mogelijk is. Laat weten wat je gaat doen en waarom.

🡪 In mijn klas begin ik elke dag met dezelfde drie vragen in de kring: Hoe voel je je vandaag? Waar kijk je naar uit? Wat heb je nodig? Dat geeft rust én verbinding.

2. Zie gedrag als een boodschap
Vraag jezelf niet meteen af: “Hoe krijg ik dit gedrag weg?”, maar: “Wat wil dit kind mij eigenlijk vertellen?” Misschien is het kind dat steeds stoelen omver gooit niet opstandig, maar overprikkeld. Misschien wil het kind dat nooit samenwerkt, alleen maar controle houden in een wereld waarin alles onveilig voelt.

3. Reguleer samen
Leren omgaan met emoties is niet iets wat je in je eentje doet. Jij als volwassene bent het co-regulerende brein dat helpt. Blijf rustig, benoem emoties, en bied alternatieven. Zeg: “Ik zie dat je boos bent. Laten we even ademhalen samen.” in plaats van “Doe normaal!”

4. Bied keuzemogelijkheden
Kinderen met trauma-ervaringen hebben vaak het gevoel dat ze geen grip hebben. Door kleine keuzes te geven – “Wil je eerst je werkblad maken of beginnen met lezen?” – geef je een gevoel van autonomie terug.

5. Investeer in relatie
Verbinding is de sleutel. Leerlingen moeten voelen: “Deze juf of meester ziet mij, ook als ik het moeilijk heb.” Maak elke dag even echt contact, ook (juist!) met de kinderen die zich afzijdig houden.

Reflectie uit de praktijk

Soms denk ik terug aan de leerling die ik in groep 6 had – een jongen die vaak boos was, snel schreeuwde, soms uit het niets verdween. Het was gemakkelijk geweest om hem alleen als ‘moeilijk’ te zien. Maar toen ik hem eens vroeg na schooltijd om me te helpen met het ordenen van materialen, bloeide hij op. Hij vertelde, onverwacht openhartig, dat hij thuis vaak alleen was. Dat niemand echt vroeg hoe het met hem ging.

Vanaf dat moment veranderde onze relatie. Zijn gedrag was niet ineens weg, maar we hadden een basis. Een lijntje. En dát maakte verschil.

Tot slot

Trauma sensitief lesgeven is geen extra taak op je lijst. Het is een manier van kijken, van zijn. Een keuze om het kind áchter het gedrag te blijven zien. En ja, het vraagt iets van ons. Geduld. Vertrouwen. Reflectie. Maar het geeft ook zoveel terug.

Een veilig klasklimaat begint bij jou. Jij bent de constante factor in het leven van een kind dat misschien alles als onzeker ervaart. Jouw rust, jouw warmte, jouw betrokkenheid – die kunnen helend zijn. Zonder dat je het altijd weet.

Dus, als je morgen de klas binnenloopt, kijk dan eens niet alleen naar wie zijn werk af heeft, maar naar wie er misschien stilletjes schreeuwt om gezien te worden.

Je bent belangrijker dan je denkt.

Tip Onderwijs