Welkom in het cluster 4-onderwijs! Vanuit mijn ervaringen bij de Bergse Veld School neem ik je graag mee in deze unieke wereld. Een wereld vol uitdagingen én mooie momenten.

Tijdens mijn mbo-opleiding tot onderwijsassistent kwam ik voor het eerst in aanraking met het cluster 4-onderwijs. Ik kreeg een presentatie over wat het inhield, maar wist nog niet goed wat ik kon verwachten. Onderwijs bieden aan leerlingen met gedragsproblemen en psychische klachten – dat klonk zwaar. Toch stelde ik me ervoor open om een dag mee te lopen. Dit was best een heftige dag, ik heb veel agressie gezien bij kinderen en dat was ik niet gewend. Ondanks dat ik hier best van schrok viel mij vooral op dat deze leerlingen de behoefte hebben om écht gezien te worden. Dat was het moment waarop ik besloot dat ik deze uitdaging met beide handen aan wilde grijpen. Toen ik begon aan de pabo, was mijn doel dan ook duidelijk: leerkracht worden in het speciaal basisonderwijs.

Wat is cluster 4 eigenlijk?

Cluster 4-onderwijs is bedoeld voor leerlingen met psychiatrische problematiek of ernstige gedragsproblemen. Leerlingen in het cluster 4-onderwijs variëren van zeer kwetsbare kinderen met (zware) gedragsproblematiek zoals ADHD, autisme, hechtingsproblematiek of angststoornissen tot leerlingen met milde gedragsproblemen. Er bestaat dus niet één ‘type’ leerling in het speciaal onderwijs en juist die diversiteit maakt het cluster 4-onderwijs zo interessant!

Deze leerlingen hebben vaak al een flinke rugzak, gevuld met diagnoses en/of negatieve ervaringen. Het zijn de kinderen die in het reguliere onderwijs vaak buiten de boot vallen. Niet omdat ze niet willen leren, maar omdat ze het op hun eigen manier en tempo moeten doen. Door de kleinere groepen, van maximaal 14 leerlingen is er meer tijd en ruimte om de leerling de nodige hulp te bieden. Het klassenteam bestaat vaak uit een leerkracht en een pedagogisch medewerker of onderwijsassistent. In het speciaal onderwijs zien we ook steeds vaker zij-instromers die het klassenteam komen versterken.

Ruimte voor ontwikkeling en begeleiding

Speciaal onderwijs focust zich niet op wat leerlingen niet kunnen, maar op wat ze wél nodig hebben om te leren. Elke leerling heeft potentie — de uitdaging zit in het vinden van de juiste manier om die tot bloei te laten komen. Waar in het regulier onderwijs een succes een goed cijfer op een toets kan zijn, is het in het speciaal onderwijs soms al een overwinning als een leerling oogcontact durft te maken of hulp accepteert.

Leerkrachten in het speciaal onderwijs zijn niet alleen onderwijzers, maar ook gedragsspecialisten, vertrouwenspersonen en improvisatie-experts. Ze werken met leerlingen die vaak diep beschadigd zijn en bij wie pedagogisch vakmanschap essentieel is. Gelukkig sta je er als leerkracht niet alleen voor en zijn er verschillende professionals die meedenken waaronder gedragswetenschappers, orthopedagogen, mediators, pedagogisch medewerkers en therapeuten.

Vaak is de thuissituatie complex en is samenwerking met ouders/verzorgers en voogden essentieel, maar ook uitdagend. Er is daarom nauw contact met school, PPO, Wijkteams en ouders om samen te kijken hoe wij de leerling het beste kunnen helpen.

De Bergse Veld School

In cluster 4 draait het niet alleen om rekenen, taal of spelling. Het draait om vertrouwen opbouwen en veiligheid bieden. Kijken naar wat er achter het gedrag zit en inspelen op de achterliggende behoeften van de leerling. Ondanks dat we in het cluster 4 onderwijs werken aan de reguliere SLO-doelen staat de sociaal-emotionele ontwikkeling op de eerste plek. Het is van belang dat een leerling zich veilig voelt en voldoende rust in zijn of haar hoofd ervaart om tot leren te kunnen komen. Het onderwijs wordt aangepast op de behoeften van de leerling, zo werkt elke leerling op zijn of haar eigen leerlijn waarbij de focus ligt op succeservaringen en didactische groei. Veel leerlingen bij ons op school hebben trauma’s opgelopen. Dat trauma uit zich vaak niet in tranen, maar in boosheid, geslotenheid of ongewenst gedrag. Trauma sensitief onderwijs is daarom ook een van onze belangrijkste speerpunten.

Op de Bergse Veld School zorgen we ervoor dat er voor elke leerling een passend onderwijsaanbod is. Elke klas is ingericht op de specifieke behoeften van onze leerlingen. Naast de open (reguliere cluster 4-)groepen hebben we ook drie JeugdzorgPlus-klassen, twee structuurklassen voor kinderen met een autismespectrumstoornis, één klas voor praktijkonderwijs en één klas voor behandeling en onderwijs (de BeO-klas).

Op de Bergse Veld-school denken we “out of the box”, want ook dat is nodig in het cluster 4-onderwijs. Zo bieden we naast onderwijs ook diverse vormen van therapie en coaching aan, waaronder beeldende therapie, drama therapie en paardencoaching. Ook kunnen de leerlingen vaak terecht bij onze schoolhonden Bex en Myra, die hen helpen te kalmeren en ontspannen.

Mijn ervaring

Eerlijk is eerlijk: het is pittig. Toen ik voor het eerst zelf voor de klas stond, merkte ik direct dat de leerlingen mijn grenzen gingen testen. Die ene leerling die toch nog even wat zegt als ik vraag of het stil kan zijn, brutale opmerkingen of de scheldwoorden die ik nog wel eens over me heen krijg.

Als startende leerkracht kan dit best afschrikken, maar dit is voor de leerlingen hun manier om veiligheid te zoeken. Want, doe je wel wat je zegt? En zeg je wel wat je doet? Ben je echt te vertrouwen? Het vroeg regelmatig veel van mijn geduld, maar door een combinatie van begripvol werken en het stellen van duidelijke grenzen kwam ik steeds dichter bij het kind. De kinderen wisten wat ze aan mij hadden en ik wist wat zij nodig hadden.

Een mooi voorbeeld hiervan is een leerling die in het begin van het schooljaar niks tegen mij zei, de leerling staarde me vooral boos aan en kon erg boos worden als ik haar aansprak op ongewenst gedrag, dit ging gepaard met gooien van materialen en schelden. Ik heb samen met mijn collega’s veel tijd, energie en liefde geïnvesteerd in deze leerling, waardoor ik de achterliggende oorzaak van het gedrag heb ontdekt. Dit is nu de leerling waarmee ik juist veel klets, waarmee ik grapjes maak en die bij mij troost komt zoeken als het even tegen zit. Zo kan ik nog veel meer voorbeelden noemen van leerlingen die opgebloeid zijn mede dankzij mijn hulp en de hulp van mijn collega’s.

Veel mensen denken vooral aan hoe ‘zwaar’ het is en dat is het soms ook. Cluster 4 is geen sprookje. Het is intens en het vraagt veel van je. Zonder humor red je het niet. Soms is het die ene leerling die zegt: “Juf, je hebt je koffie nog niet gehad zeker?” op een ochtend waarop je gezicht op onweer staat. Het zijn dit soort grappige momenten die een zware dag gemakkelijker maken.

Maar werken in het cluster 4 onderwijs is minstens zo betekenisvol. Het gevoel dat je écht het verschil maakt in het leven van een kind, geeft een diepe voldoening die je zelden ergens anders vindt. Als een leerling je gaat vertrouwen en je hulp accepteert. En het allermooiste van werken in het cluster 4-onderwijs? Het zien opbloeien van leerlingen als iemand écht in hen gelooft. Wij geven onderwijs dat levens verandert – soms letterlijk.

De kracht zit hem in ons team van onderwijsprofessionals met een groot hart – voor de leerlingen én voor elkaar. Bij ons op school werken collega’s die elkaar steunen, met een teamgevoel dat ik nergens anders zo sterk heb ervaren. Door de vele specialismen binnen onze school kunnen we altijd met iemand sparren, of gewoon even ons hart luchten.

Cluster 4-onderwijs is niet voor iedereen, het vraagt lef en liefde. Werken in het speciaal onderwijs heeft me geleerd dat elke leerling telt, juist diegenen die niet in een standaard hokje passen.

Investeer in het speciaal onderwijs. Want als we ergens het verschil kunnen maken, dan is het hier: bij de kinderen die het het hardst nodig hebben. De personeelstekorten in het onderwijs merken wij helaas ook, dit leidt ertoe dat er wachtlijsten ontstaan om leerlingen te kunnen plaatsen. Leerlingen die uitvallen in het reguliere onderwijs komen dan vaak thuis te zitten en dit willen we natuurlijk voorkomen.

Dus aan alle collega’s, directeuren en onderwijsprofessionals: kom eens kijken en wie weet… misschien raak je net zo enthousiast als ik!

Linda van Rij