Doorgaans leren we ons hele leven.

informatieverwerking is het mentale proces van het verzamelen, verwerken, opslaan en gebruiken van de informatie door de mens.

Wie kent ze niet de studiedagen, die ieder schooljaar met een minimum van twee en een maximum van vijf dagen, op elke basisschool en wellicht ook het voortgezet onderwijs gepland staan. Ze worden vooraf wisselend ontvangen. De ene leerkracht juicht ze toe (uitdaging, verrijking, kennis vergaren), geen voorbereiding(en) en correctie na deze dag. De ander blaast, zucht en steunt waar het allemaal goed voor is; werkt dus liever in de groep met de kinderen.

Elk zijn meug, dat mag.

Visie

Vers in mijn geheugen herinner ik mij een studiedag over de Visie van de school, met de bedoeling om ons af te vragen of we daadwerkelijk het onderwijs op school naar onze Visie uitvoeren i.v.m. de aanschaf van o.a. een nieuwe methode. Een extern persoon had de opdracht na samenspraak met directie en IB-er om deze studiedag te leiden. De start was plenair en na het welkomstwoord van de directeur stelde de jongedame met academische graad zich aan ons voor.

Vervolgens was haar uitleg en tempo van zo’n aard dat het wel een sneltrein leek. Het spreektempo was vele malen sneller dan mijn brein kon volgen, ik had het gevoel dat mijn hersenen de informatie die we kregen totaal niet opsloeg, niet meekreeg. Geloof het of niet maar ik zat niet ver van een paniekaanval af want……ik wilde van deze dag leren, er iets van opsteken, mijn profijt hebben, zinnig besteden zodat ik er morgen evt. al mee aan de slag kon gaan.

Dat is n.l. heel vaak één van de doelen van een studiedag. Speurend keek ik rond hoe de collega’s “erin zaten”. Daar kon ik niet zoveel vanaf lezen echter één collega viel mij op. Van haar kreeg ik de indruk dat ze in dezelfde impasse zat. Ik stapte op haar af en vroeg of het voor haar duidelijk was waarop ze antwoordde: “Totaal niet”. Dan maak ik het kenbaar was mijn gedachte en zodra er een moment was dat ik de cursusleidster kon spreken vroeg ik haar een moment op de gang om feedback te geven. Ze schrok ervan en gaf aan er rekening mee te houden.

Tevredenheid

De studiedag verliep voor mij verder wel oké mede door de verschillende werkvormen. De directie, IB-er en de onder-midden-en bovenbouw coördinatoren konden verder met de opbrengst van die dag en gingen hiermee aan de slag. Voor mij was deze dag geslaagd omdat het mij leerde inzien (voelen) wat het met je doet als informatie niet begrepen wordt. Hoe een leerling zich voelt kan impact hebben op de inzet die dag. Wees alert(er) op het handelen en houd oog erop dat een leerling niet vastloopt.

Hoe verwerken wij informatie? 

Het korte en lange termijn geheugen

Kortetermijngeheugen, hiermee houd je even de zaken in gedachte zoals een telefoonnummer dat je moet bellen, plannen die je maakt of een probleem oplost. Dit vasthouden kan variëren tussen enkele seconden tot enkele minuten. Het korte geheugen kan ook als werkgeheugen worden gezien.

Lange termijn geheugen, als we informatie voor lange tijd willen onthouden is het belangrijk dat deze informatie eerst wordt opgeslagen in het langetermijngeheugen. De informatie moet dan van het werkgeheugen worden omgezet naar het langetermijngeheugen. Het moet worden opgeslagen, ze wordt als het ware gekoppeld aan kennis die al aanwezig is. Op die manier geef je betekenis aan de informatie. Informatie die opgeslagen is in het langetermijngeheugen kun je ook weer terughalen (herinneren). Informatie die niet regelmatig gebruikt wordt in het langetermijngeheugen kan een niveau bereiken waarop deze helemaal niet meer geactiveerd kan worden en dus wordt vergeten.

De zuigeling (sensorische ontwikkeling)

Door dezelfde handelingen vele malen te herhalen en keer op keer te oefenen worden ze geautomatiseerd en gaan over tot het impliciete geheugen. De kleine hersenen bevatten het geheugen voor aangeleerde bewegingen. Als zuigeling begint het leren door het verwerken van de prikkels die de hersenen binnenkomen via de zintuigen. Allereerst door verkenning met de mond, via de huid, daarna volgen gauw het tasten, voelen, horen, zien, ruiken en proeven. Denk aan de baby in de box of de kinderstoel die herhaaldelijk iets laat vallen. Als de opvoeder het opraapt en teruglegt zal de baby in de gaten krijgen dat herhaling “ertoe doet”.

Het kind herhaalt het patroon en zal indien er een harde ondergrond ligt ontdekken dat er als gevolg van het weggooien een geluid klinkt. Mocht het geluid hard klinken omdat de ondergrond dit uitlokt zal het met de ogen reageren (sluiten). Dit leren (of ervaring op doen) gaat meestal automatisch. Ons geheugen speelt hierbij een belangrijke rol. De kleine hersenen bevatten het geheugen voor aangeleerde bewegingen. Oefening baart kunst dat is zo klaar als een klontje. Herhaaldelijk oefenen, trainen met periode van rust ertussen is vereist.

De peuter en kleuter

Al eens meegemaakt dat je met een drie en/ of vierjarige het spelletje Memory speelt? Om de beurt draait de speler een kaartje naar keuze open. Vervolgens draait de speler een tweede kaartje open. Als de afbeeldingen gelijk zijn heb je een paar en dat betekent winst voor de speler en mag je de kaartjes bij je houden. Hoe snel heeft de peuter en/ of kleuter de kaartjes gevonden en wint van de volwassene. Al eens afgevraagd hoe dit komt? Een medewerkster bij een peuterspeelzaal merkte ooit op: “Jonge kinderen hebben niets aan hun hoofd. Wij zijn de hele dag druk bezig met van alles wat we (nog) moeten. Ons hoofd zit helemaal vol in tegenstelling tot een jong kind.” Ja, daar zit wat in, wij zijn sneller afgeleid. Onze focus is anders.

Foto en handeling

Zo was er een leerling van 4 jaar die voor het eerst de school bezocht en na één maand nog steeds moeite had met enkele handelingen. Bij het binnenkomen moest ze de de jas ophangen in de gang aan het haakje bij haar kapstokplaatje. In de klas stond een Curver box waar ze haar tas in moest plaatsen. Vervolgens moest ze plaats nemen op haar stoel met hetzelfde plaatje. Iedere dag leek dit een worsteling. Verbaasd rondkijken, blijven hangen in de gang, praatje maken met klasgenootjes en zo meer. Ze moest feitelijk steeds gestuurd worden. Samen met de juf was geen probleem.

Maar in de klas zitten wel 30 leerlingen, kinderen die op een of andere manier de aandacht vragen, hulp nodig hebben. De IB-er van de school boog zich op mijn verzoek hierover en stelde voor om het te visualiseren. Er werden foto’s gemaakt van de handelingen om zo de stappen duidelijk te maken wat verwacht werd. De IB-er deed het eerst een week samen met haar. Dit resulteerde niet tot het gewenste effect maar een half jaar later had ze het in één keer door. Een lange geduldige weg leidde tot succes. Informatie die binnenkomt wordt niet bij iedereen hetzelfde verwerkt. Informatie die binnenkomt moet beklijven, ingeprent worden. Zodra dit gebeurt is het geautomatiseerd. Bij de ene persoon zal dat sneller gaan dan bij de ander.

Kraak de code

een rekenwerkje in groep 2 uit de methode Kleuteruniversiteit. De eerste rij van een vierkant wordt gekleurd: b.v. de eerste 4 vakjes blijven wit, dan kleur je 7 vakjes rood, dan 3 vakjes blauw en ten slotte heb je nog 4 vakjes die wit blijven. Alle rijen hebben een code, je moet dus steeds (per rij) tellen wat je moet doen. Vanaf de middellijn is het de bedoeling om het in spiegelbeeld terug te laten komen. Je zou het ook een kralenplankwerkje kunnen noemen op het platte vlak, een bepaald groepje kon deze opdracht uitvoeren (dit vond ik al superknap).

Mijn inschatting was dat leerlingen zouden afhaken maar aangezien het werk een verplichte weektaak was kon ik hier moeilijk geen gevolg aangeven. Ik miste differentiatie bij dit werk, vond de hokjes veel te klein en het beroep dat er op de kinderen werd gedaan vond ik bovenmaats. Daar sta je dan als vervanger die de weektaak niet had uitgezocht. Het was de derde dag dat er “werk in uitvoering” was.

Werk in uitvoering

Met één groep ging ik stap voor stap aan de slag. Zo kwam er resultaat. Met de groep die er veel moeite mee had heb ik het niet afgemaakt. Nu was er één leerling van dit groepje die voor Moederdag in diezelfde week een rijg-werkje van een vlinder moest maken met chenille-draad en kraaltjes. Wat bleek nu? Zij had dat werk niet gemaakt maar wel aangekruist op het takenbord. Aan het einde van de week toen er controle was of alle kinderen wel een Moederdagwerkje hadden bleek er één tekort. Wat bleek nu?

De leerling die erg veel moeite had met Kraak de code wilde geen enkel vlinderwerk meer maken, ook bij de andere vervanger niet. Dat associeerde ze kennelijk met de ervaring die ze had die een beroep deed op abstracte begrippen en de executieve functies (tellen en kleuren lukte wel maar niet in deze context). Dat werd dus op de valreep een ander mooi werk maken voor Moederdag en het werd door tijdgebrek een kleurplaat van een Madelief.

Met regelmaat oefenen en herhalen

Neem de splitsingen als voorbeeld in groep 3. Hoe lastig vinden sommige leerlingen dit niet. Over het tiental heen gaan is niet altijd beheerst bij de overgang naar groep 4. Als je over het eerste tiental heengaat en je past het goed toe is het bij de volgende tientallen hetzelfde. De getallenlijn klimt op, gaat omhoog tot we aan de honderd zijn. Splitsen is erg belangrijk om dit onder de knie te hebben. Het kost tijd als het niet geautomatiseerd is. Vaak wordt er met concreet materiaal geoefend om het te leren.

Dit gebeurt vaker al in de groepen 1 en 2. Ditzelfde geldt voor de kennis van de tafeltjes. In groep 4 worden de tafeltjes aangeboden maar aan het einde van het schooljaar wordt er hier en daar nog mee geworsteld ondanks het (vroeger) felbegeerde tafeltjesdiploma. Het is gewoon oefenen, oefenen, oefenen. In groep 5 is het beheersen van de tafeltjes belangrijk i.v.m. het aanbieden van de breuken en het delen en later in groep 6 bij de staartdelingen.

Sport en Spel

Tijdens een trefbalspel in groep 6 heeft de leerling de strategie van het spel niet door of past het op dat moment niet toe. Trefbal wordt gespeeld met twee teams van gelijke grootte in een afgezet speelveld die elkaar proberen af te gooien. Aan de achterzijde van iedere kant is een extra vak gemaakt voor de afvallers van het team. Trefbal kent vele variaties en in dit geval was er vooraf een koning gekozen. Bij deze variant wordt aan de verliezende partij nog één kans geboden om nog wat van het spel te redden.

De koning wordt ingezet mag als enige iemand van de andere partij afgooien en krijgt hiervoor in de plaats een eigen lid van de groep terug die vervolgens meedoet op zijn speelveld. Hoe meer spelers terug in het veld hoe kansrijker om te winnen. Je zou denken dan gooi ik de bal steeds naar de koning zodat hij kan veroveren. De leerling die als enige nog meespeelt met de koning in het veld wil echter de bal gunnen aan iemand die zelden of nooit de bal krijgt.

Verliezen of vergelding

Het laat zich raden wat er gebeurt. De groep verliest waarop de leerling (niet mild) aangesproken wordt op zijn handelingen. Hij wordt uitgejoeld in de kleedkamer en vervolgens blijft in de rij, van sporthal naar school, gemor en wordt er gefoeterd door zijn klasgenoten. Ze maken zich kwaad over zijn acties. Teleurgesteld en gefrustreerd omdat hij toch zelf mag weten naar wie hij de bal gooit komt hij aan op het schoolplein. Afhangende schouders en hoofd naar beneden. Vaak zie je dat zo’n incident blijft smeulen tijdens de kleine pauze of grote pauze. Belangrijk in zo’n situatie is dat het besproken wordt, nieuwe uitleg wordt gegeven, informatie gedeeld wordt zodat het zich niet herhaald.

Impact van stagnatie en rol van de leerkracht

Als de leerling in de groep moeite heeft met de lesstof en de leerstof niet oppikt kan de motivatie als we niet ingrijpen afnemen. Iedereen heeft er weleens last van dat gedachten automatisch wegvallen van de aandacht zonder dat je dat wilt. Je merkt plotseling dat je niets hebt meegekregen van waar je naar hebt zitten luisteren. Herinneringen aan waar de aandacht op lag, blijven vaag. Informatie en aanwijzingen lijken te ontbreken. In het gunstigste geval kan de leerling melden dat hij/zij het niet begrijpt echter het jonge kind en vaak ook de schuchtere leerling geeft dit niet aan waardoor het niet of te laat gesignaleerd wordt. Als dit vaak gebeurt en structureel wordt zal dit tot een onverschillige houding, een verveeld, speels of onoplettend gedrag kunnen zorgen.

Rol van de leerkracht

In het slechtste geval kan het zich uiten in een zeer storend gedrag (inhibitie) voor zowel de leerkracht als de klasgenoten. Het gemis van de beheerste leerstof wordt steeds groter met nare gevolgen; de leerling kan de stof niet meer bijhouden en kan niet meer participeren in de groep. Is vaak door een moeilijke aanzet later of te laat klaar. Het kost veel energie om op de tenen te lopen. Het is dus belangrijk om tijdig aan de bel te trekken, pas op de plaats maken en in te grijpen.

Leerkrachten zullen door observatie, o.a. lichaamstaal, tijdens DIM instructie en in-oefening ook een indruk krijgen of de stof begrepen is. Tijdens een extra moment aan de constructietafel kan herhaling van de uitleg helpen. Er kan differentiatie toegepast worden evt. taakreductie. Verder kan aan werkresultaten en/ of toetsen afgelezen worden of de leerstof goed verwerkt en/of beheerst wordt. Wees alert op signalen, probeer ze te herkennen en let op de executieve functies en ga in gesprek.

Executieve functies

Behalve het verwerken van informatie spelen executieve functies ook een rol.

Executieve functies zijn processen waarmee we ons gedrag sturen. Executieve functies heeft te maken met jou als persoon. Hoe iemand zijn gedrag stuurt noemen we zelfsturing. Bij het observeren let je op het volgende gedrag:

Hoe is de start van de taak of opdracht, hoe is het werkgeheugen, wordt er gestructureerd gewerkt, hoe verloopt planning en organisatie en kan de leerling zich aan de afspraken houden, is er ordening, hoe gaat de leerling om met de tijd, wordt er doelgericht gewerkt, is er sprake van doorzetten, vraagt de leerling vaak om bevestiging of hulp, maar vooral wordt voorgaande leerstof wel beheerst. Als blijkt waar ondersteuning nodig of welkom is wordt in de meeste gevallen samen met de IB-er van de school een handelingsplan geschreven en uitgevoerd.

Leiden of lijden

Informatieverwerking die niet goed verloopt en niet tijdig wordt gesignaleerd en aangepakt kan:

*demotiverend zijn

*frustrerend zijn

*teleurstelling met zich meebrengen en eigenwaarde aantasten

*het zelfvertrouwen schaden en faalangst ontwikkelen

*kan weerzin met zich meebrengen om niet meer naar school te gaan.

Vernuftige machine

Ons brein is een vernuftige machine maar wat als het brein het niet (automatisch) opslaat? Er kan sprake zijn van een Informatieverwerkings- stoornis. Hierbij denk ik b.v. aan TOS (taalontwikkelingsstoornis), dyslexie, dyscalculie, ADHD. Er zijn vele anderen gebieden met soms een overlap. Gelukkig is er decennia studie naar gedaan. De werking van het brein heeft in hoge mate een grote belangstelling gekregen bij de leek; mede door de kaskraker “Wij zijn ons brein” geschreven door Dick Swaab in 2010 en door afleveringen van Erik Scherder die met veel verve uitleg gaf over zijn specialisatie neuropsychologie.

Wie geïnteresseerd is in deze materie wordt een rijk mens, op de eerste plaats vanwege de kennis hoe ons brein werkt maar belangrijker in ons vakgebied hoe we leerlingen kunnen helpen. Welke interventies kunnen toegepast worden met of zonder ambulante hulp om te zorgen voor een fijne tijd op school. Maak elke dag op school voor de kinderen “tot een feestje” zodat ze blij naar hun juf of meester komen.

Jet Obers